Học giả Nguyễn Hiến Lê, người sống nhiều năm ở Long Xuyên, Hồng
Ngự có nhận xét như sau:, Không một tổng nào trong 5, 10 năm mà không
nảy ra một ông đạo. Hơi khác đời một chút như cao quá, thấp quá, mập quá,
gầy quá, hay có hành vi lạ lùng… tức thành ông đạo rồi. Chẳng hạn có ông
đạo Cao, cao trên 2 mét, đi tới đâu trẻ con cũng bu lại ngó. Có ông đạo
Nằm, nằm suốt ngày, suốt năm ăn uống cũng nằm, tiếp khách cũng nằm. Có
ông đạo Câm, ông không câm thật đâu mà không bao giờ mở miệng nói.
Cha mẹ hỏi trả lời, ai trêu tức làm thinh. Lại có ông đạo đi rất chậm, khoan
thai từng bước một và cứ đúng 3 bước lại ngừng lại một chút, nhưng có lần
bị chủ quận sai lính quật, đạo ta chạy te te và mất chức “đạo” từ đó!”
Trường hợp ông Đạo Tưởng ở Tân Châu thì nhiều người hiểu theo ý
nghĩa khác. Theo cụ An Khê “Đạo Tưởng là một hệ phái của Bửu Sơn Kỳ
Hương. Đạo này cũng dạy ăn ở hiền lành, đạo đức và tin phần hồn nhiều
hơn. Đạo Tưởng có độ 10.000 tín đồ (?) tập trung ở Tân Châu, Châu Đốc,
vùng Thân Sơn, núi Tưởng… Và cả ngoài đảo Phú Quốc nữa”.
Trước đây tôi cũng có đọc một bài báo đăng trên tuần báo Tuổi Trẻ nói
về ông Đạo Tưởng, do một nhà văn cộng sản viết. Dưới cái nhìn của cộng
sản, cuộc bạo động của ông Đạo Tưởng và tín đồ cũng là “đấu tranh giai
cấp”, kèm theo lòng căm thù, chống thực dân Pháp. Tổng hợp các tài liệu
vừa kể, chúng tôi cố tìm hiểu cuộc bạo động “đúng như nó đã xảy ra” với
mọi khía cạnh tốt xấu của nó. Mục đích của chúng tôi chỉ làm sống lại một
sự kiện đã qua, được nhiều người biết, bàn tán lâu dài, để mua vui độc giả
vài giây phút nhàn rỗi.
