Nhà ở
Ở Bến Tre, người ta thường nhắc đến nhà của các đại điền chủ như
Hương Liêm (Huỳnh Ngọc Khiêm), Phủ Kiểng (Nguyễn Duy Hình) và Phó
Hoài tức Hội đồng Hoài. Nhà của ông Hương Liêm cất kiểu xưa, cuối thế
kỷ 19, đầu thế kỷ 20, đồ sộ, kiến trúc gần giống ngôi đình, có 4 mái. Nhà có
4 cây cột bằng căm xe, lên nước bóng ngời, một người ôm không xuể…
Xuyến, trình, kèo và ngay cả nóc nhà đều chạm trổ tinh vi. Trong nhà, bàn
tủ, trường kỷ, ghế ngồi đều chạm khắc theo điển tích xưa, cẩn xà cù. Tuổi
ngôi nhà Hương Liêm nay suýt soát 100 năm. Các thợ chạm rước từ miền
Trung. Theo các cụ ở Mỏ Cày kể lại, khi khỏi công làm nhà, ăn bưởi cúng
khai trương, rồi liệng hột ra trước sân. Làm xong nhà, cây bưởi cũng bắt
đầu có trái (khoảng 5 năm). Tuy sống trong cảnh giàu sang, nhưng ai cũng
nghĩ đến ngày chết. Họ cũng bỏ ra một số tiền lớn để xây nhà mồ dành
riêng cho mình. Những chỗ đất ấy, được các thầy địa lý chọn lựa rất kỹ, hy
vọng con cháu đời đời hưởng giàu sang phú quý. Gia đình ông Hương Liêm
xây nhà mồ bằng đá xanh Biên Hoà, diện tích rộng 3000m2. Gia đình Phủ
Kiểng xây nhà mồ bằng đá cẩm thạch mua từ núi Ngũ Hành Sơn ở Đà
Nẵng. Ở làng Thạnh Thói, quận Mỏ Cày, có ngôi mộ của ông Hàm Vàng
(Nguyễn Tắc Vạn) cũng quy mô tương tợ. Xung quanh ngôi mộ có tường
thành, có cổng sắt. Ngay chính giữa là mộ hai vợ chồng. Các mộ phía sau là
hàng con, rồi cháu, chắt. Trong nhà mồ có mấy chục bức tượng đắp nổi,
trong đó có tượng của chính ông, lớn bằng người thật, được tạc từ lúc ông
còn sinh tiền.
Nhà của ông chủ Trần Đắc Lý, con bà Hương Chanh, được cụ Vương
Hồng Sển kể lại như sau: “Nhà chủ Lý, một ngôi nhà có 3 căn, lẫm lúa, cội
núi dăng dăng. Lý là tay hào hiệp, coi tiền như đất. Không đẹp mà khoái lạc
nhứt là cơ ngơi của Trần Kế Vĩnh (em chủ Lý), người đời thường gọi “Cậu
Hai Vênh”. Nhà ở là một nhà lâu của ông bà để lại, luỵ thấp xưa mà kiên
cố. Vách tường dài 3 lớp gạch (tường ba mươi), bọc thêm bên trong một lớp
hàng rào sắt 3 phân tròn, không sợ giặc cướp. Nhà cất nối dài cho gia
nhân…
