Một cô bé 9 tuổi quyết định mời năm hay sáu cô bạn thân nhất tới buổi tiệc ngủ đầu tiên của
em. Mẹ em, một nhà xã hội học qua đào tạo hẳn hoi – nhiệt liệt tán thành. Cô nhớ lại những
bữa tiệc ngủ thời ấu thơ, và hồi tưởng về những cuộc tâm sự liên miên không dứt, những trận
chiến bằng gối, rồi tiếng thì thầm bí mật trong đêm tối và cứ rúc rích cười đến cả 2 giờ đêm.
Nhưng mọi chuyện không diễn ra như vậy. Khi các bạn thân của con gái đã góp mặt đông đủ,
bản năng của bà mẹ lập tức mách bảo có điều gì đó không ổn. Kiểu nói năng giữa các cô bé
không giống những em nhỏ 9 tuổi điển hình, lẽ ra ở độ tuổi này các em đã có thể giao tiếp xã
hội tinh tế đến ngỡ ngàng, nhưng những cô bé này lại non nớt và ngây thơ hệt như những em
bé lên 4 tuổi. Nguyên do là các cô gái nhỏ đọc chệch và diễn giải sai tín hiệu phi ngôn từ của
nhau. Bà mẹ cũng phát hiện thấy, chỉ 30 phút sau khi khai tiệc, năm trong sáu cô bé đã lôi điện
thoại di động ra, và hí hoáy nhắn tin, bám riết lấy cái điện thoại suốt cả ngày. Đến khuya, cũng
chẳng có tiếng rúc rích nào, im lặng đến ngạc nhiên. Bà mẹ bèn lên cầu thang xem mọi sự có ổn
thỏa không. Phân nửa các cô bé đã ngủ. Số còn lại tíu tít với chiếc điện thoại của mình, những
khung màn hình nho nhỏ sáng lấp lóe dưới lớp chăn.
Liệu nhắn tin có liên đới gì tới sự kém trưởng thành về mặt xã hội? Không phải chuyện tào lao
đâu. Con số rất đáng suy ngẫm: năm 2008, mỗi tháng một người trẻ tuổi trung bình gửi và
nhận 2.272 tin nhắn, tức là chừng 80 tin nhắn một ngày. Đến năm 2009, 27% số từ ngữ các em
có được là qua máy tính.
Có gì không ổn ở đây? Chưa ai biết chắc được. Những gì chúng ta có thể khẳng định chỉ liên
quan đến phương tiện trung gian. Internet và hình thức truyền thông đi kèm với nó khuyến
khích việc tiêu dùng. Chính điều này dẫn tới hiện tượng lạ thường, như bữa tiệc ngủ của cô bé
9 tuổi, dù có ở ngay cạnh nhau, chúng ta vẫn cảm thấy xa cách. Trừ phi tất cả những tương tác
số hóa của các em được thực hiện qua máy quay phim, còn thì lũ trẻ sẽ không có cơ hội thực
hành mấy việc diễn giải tín hiệu phi ngôn từ. Đó chính là thế giới của trẻ tự kỷ, một điều phải
nói thêm để bạn biết.
Việc hoàn thiện những kỹ năng giao tiếp phi ngôn từ đòi hỏi nhiều năm trời luyện tập, và, như
chúng ta đã thảo luận ở chương trước, trẻ thực hiện được điều này là cực kỳ quan trọng. Những
trải nghiệm đời thực đa dạng và phức tạp hơn rất nhiều so với cuộc sống trên Internet – và
nhất là, nó không theo kiểu “nặc danh”. Những con người bằng-xương-bằng-thịt đụng vào
nhau, tình cờ va phải nhau, liên tục truyền đạt thông tin đến nhau bằng một cách thức không
thể dễ dàng tái định dạng thành các biểu tượng cảm xúc và những cụm viết tắt. Hãy nhớ lại, dù
trong hôn nhân hay ở nơi làm việc, nguồn xung đột lớn nhất nảy sinh chính từ sự bất cân xứng
giữa thông tin nội quan và ngoại quan. Rất nhiều tình huống bất cân xứng có thể được đẩy lui
chỉ nhờ vào việc diễn giải chính xác các tín hiệu phi ngôn từ. Con người càng ít luyện tập bao
nhiêu, thì khả năng tương tác xã hội sẽ càng kém bấy nhiêu, và điều đó tiên báo rất nhiều điều,
từ tỉ lệ ly hôn cho đến sự xói mòn hiệu quả của nguồn nhân lực.
Những quan sát chính xác của bà mẹ – chuyên gia xã hội học kia có lẽ đã gióng lên một hồi
chuông cảnh tỉnh. Nó cũng là một mảnh đất màu mỡ cho công tác nghiên cứu. Đặt lên bàn cân
những được mất, thì có lẽ lựa chọn tốt nhất là giữ thái độ hoài nghi với thế giới chỉ-toàn-kỹ-
thuật-số. Lời khuyên hay nhất hiện nay có lẽ là: hãy để những máy móc ấy ở trạng thái “TẮT”
càng lâu càng tốt.
Dù hay hay dở, chúng ta vẫn cứ là loài động vật có tính xã hội. Có lẽ điều đó đã được mắc nối
sẵn trong DNA rồi. Bạn không cần phải xem xét gì sâu xa hơn ví dụ về Theodore Roosevelt mới
thấy rằng các mối quan hệ giữa người với người chính là thứ nguyên liệu hàng đầu cho thành
công tương lai của một đứa trẻ. Một nền văn hóa ngập trong công nghệ có lẽ sẽ kết tội các nhà
khoa học quay lưng lại với lịch sử phát triển. Về phần mình, các nhà nghiên cứu cũng có cơ sở
để kết tội nền văn hóa đã quay lưng lại với nhân loại.
CON TÔI GIỎI HƠN CON CHỊ
