Thật là nhộn, vì đúng là tôi rất hay cười. Tôi cũng là một tín đồ lạc quan chủ nghĩa. Tôi có xu
hướng tin rằng mọi thứ rồi sẽ ổn thỏa cả thôi, kể cả khi chẳng có gì đảm bảo thế cả. Chiếc cốc
của tôi sẽ luôn đầy một nửa, kể cả nó có bị rò đi chăng nữa. Phẩm chất này có lẽ đã hơn một lần
cứu tinh thần tôi, bất chấp nhiều năm ròng rã tôi phải chiến đấu với bệnh rối loạn tâm thần
gây chán nản di truyền. Vậy thì, có phải, sinh ra đã cười, tức là sinh ra tôi vốn đã hạnh phúc?
Không, đương nhiên là không phải vậy. Phần lớn các bé khi chào đời đều khóc oe oe, và điều đó
không đồng nghĩa với việc các em sinh ra đã sầu muộn.
Nhưng phải chăng có tồn tại yếu tố di truyền quyết định xu hướng hạnh phúc hay buồn đau?
Nhà nghiên cứu Marty Seligman, một trong những chuyên gia tâm lý được trọng vọng nhất thế
kỷ XX đồng tình với nhận định đó. Seligman nằm trong số những người đi đầu trong việc liên
hệ trực tiếp tình trạng stress với chứng trầm uất lâm sàng. Một công trình nghiên cứu trước
đây của ông thực hiện thí nghiệm gây sốc trên chó đến mức độ “tuyệt vọng do huấn luyện”; có
thể, trong một hành động đáp lại việc này, nhiều năm về trước, ông đã chuyển hướng. Chủ đề
mới của ông là gì? Lạc quan do huấn luyện.
Bộ điều nhiệt hạnh phúc
Sau nhiều năm nghiên cứu, Seligman đã đưa ra kết luận rằng tất cả mọi người đều sinh ra với
một “điểm đặt” hạnh phúc nhất định, tương tự như bộ điều nhiệt hành vi vậy. Khái niệm này
lấy ý tưởng của nhà khoa học quá cố David Lykken, một nhà di truyền học hành vi tại Đại học
Minnesota. Theo đó, một số em có “điểm đặt” được lập trình ở mức cao; các em này vốn bẩm
đã hạnh phúc, bất kể dòng đời xô đẩy ra sao. Số khác lại có “điểm đặt” mặc định ở mức thấp.
Những em này sinh ra đã buồn phiền u uất, bất kể cuộc sống có thăng trầm thế nào. Còn cơ
bản, mọi người đều ở mức trung gian.
Nghe có vẻ chỉ số hạnh phúc là mặc nhiên, bất khả biến thiên, và quả thế thật. Seligman cho
rằng, bạn có thể dịch chuyển chiếc kim này lệch vài độ, nhưng nó vẫn sẽ chỉ dao động xung
quanh mức trời-sinh-ra-vậy. Seligman thậm chí còn có hẳn một công thức, gọi là Phương trình
Hạnh phúc để đo xem con người ta hạnh phúc đến mức nào. Theo đó, Hạnh phúc = Điểm đặt
vốn bẩm + Môi trường + Yếu tố tự thân vận động.
Không phải ai cũng đồng tình với Seligman nhưng các manh mối chỉ ra rằng quan điểm này
cũng có cái đúng của nó. Tuy vậy, vẫn cần nghiên cứu kỹ lưỡng hơn. Cho đến nay, chưa có khu
vực thần kinh nào được phát hiện đóng vai trò là bộ điều nhiệt này, hay, nói dễ hiểu là quyết
định việc “sống hạnh phúc”. Ở cấp độ phân tử, các nhà nghiên cứu cũng vẫn chưa tìm ra gene
“hạnh phúc” hay bộ điều nhiệt hạnh phúc này, mặc dù cộng đồng khoa học vẫn tích cực tiến
hành nghiên cứu. Chúng ta sẽ xem xét những gene ấy kỹ hơn vào cuối chương này.
Tất cả những kết quả nghiên cứu này – từ Em bé 19, cô nhóc sầu muộn ở phần đầu chương –
đều cho rằng di truyền có ảnh hưởng tới khả năng trải nghiệm hạnh phúc lâu bền của con
người.
Trời sinh tính
Suốt bao nhiêu thế kỷ nay, các ông bố bà mẹ đã biết rằng con cái mình sinh ra trên đời này với
khí chất bẩm sinh. Nhà khoa học Jerome Kagan, người nghiên cứu về trường hợp Em bé 19 là
người đầu tiên đã chứng minh điều này. Khí chất của con người là một khái niệm đa phương
diện phức tạp – chính là cách phản ứng theo tính cách, xét về cả phương diện tình cảm và hành
vi – với các sự kiện bên ngoài. Những phản ứng này tương đối cố định và mang tính bẩm sinh;
bạn có thể quan sát thấy ở con mình ngay từ khi bé mới chào đời.
Các vị phụ huynh thường vẫn hay lẫn lộn khí chất với tính cách, nhưng xét từ khía cạnh nghiên
cứu, hai khái niệm này không đồng nhất với nhau. Các nhà tâm lý học thực nghiệm thường mô
tả “tính cách” bằng những thuật ngữ mang tính linh hoạt, hay biến đổi hơn, do hành vi được
định hình chủ yếu nhờ các nhân tố thuộc về gia đình và văn hóa. Tính cách chịu ảnh hưởng bởi
