khí chất giống hệt như cách của một ngôi nhà chịu ảnh hưởng bởi chính nền móng của nó. Rất
nhiều nhà nghiên cứu tin rằng khí chất cung cấp những khối kết cấu tình cảm và hành vi, mà
trên đó, các nét tính cách được dựng lên.
Mức độ phản kháng cao và thấp
Kagan rất hứng thú với một biểu hiện của khí chất: phản ứng của trẻ khi đối mặt với những thứ
mới mẻ. Ông để ý thấy rằng phần lớn các bé đều dễ dàng vượt qua những thử thách mới mẻ
này, chúng im lặng ngắm nghía những món đồ chơi mới, tỏ vẻ hiếu kỳ và chăm chú tập trung
vào những nhân tố kích thích mới. Nhưng một số em lại tỏ ra bực bội, khó chịu. Kagan muốn
tìm ra một vài tâm hồn nhạy cảm kiểu ấy và theo dõi các em trong quá trình trưởng thành. Các
em bé từ số 1 đến 18 vừa vặn như in với kiểu mẫu đầu tiên. Những em bé tỏ thái độ bình tĩnh
như thế này được gọi là “có khí chất phản kháng thấp”. Còn Em bé 19 thì khác hoàn toàn. Em,
và những bé tương tự như em là đối tượng “có khí chất phản kháng cao”.
Hành vi của các em vẫn duy trì ổn định qua thời gian, đó là kết quả mà Kagan thu được trong
thí nghiệm nổi tiếng nhất của ông. Công trình này vẫn đang được thực hiện, nó vẫn tiếp tục cả
sau khi nhà hiền triết này đã về hưu (một đồng nghiệp của ông đảm trách tiếp). Thí nghiệm
này thực hiện với 500 trẻ, bắt đầu từ 4 tháng tuổi, các em được gán mã “phản kháng thấp” và
“phản kháng cao”. Kagan kiểm tra lại những em bé này vào tuổi lên 4, lên 7, lên 11 và lên 15; và
với một số em, là sau đó nữa. Kagan phát hiện ra rằng những em bé được gán mã “phản kháng
cao” ở tuổi lên 4, có khả năng kiềm chế hành vi cao gấp 4 lần so với các mẫu chuẩn, điển hình là
Em bé 19. Đến tuổi lên 7, một nửa số trẻ “phản kháng cao” này đã phát triển triệu chứng âu lo
bồn chồn ở dạng nào đó, trong khi chỉ 10% nhóm mẫu chuẩn có triệu chứng này. Trong một
nghiên cứu khác trên 400 đối tượng, chỉ 3% trẻ chuyển đổi hành vi sau 5 năm. Kagan gọi đây là
dấu vết lưu lại lâu dài của khí chất.
Bạn sẽ có một đứa trẻ âu lo?
Một nhà nghiên cứu, bạn tôi, có hai cô con gái. Tính đến thời điểm tôi viết những dòng này, thì
một bé 6 tuổi, còn một bé 9 tuổi, khí chất của hai cô nàng này không thể nào đặc-trưng-Kagan
hơn được. Cô nàng 6 tuổi đúng là kiểu hoa hậu nhí, bạo dạn dễ gần, có thiên hướng chấp nhận
rủi ro, náo nức, hớn hở và rất tự tin. Em sẽ nhao vào một căn phòng toàn là người lạ, khơi mào
hai cuộc đối thoại cùng một lúc, nhanh chóng thăm dò mọi đồ chơi trong phòng và rồi quấn lấy
mấy con búp bê và say sưa chơi đồ hàng cả mấy tiếng đồng hồ. Cô chị lớn thì hoàn toàn ngược
lại. Cô nàng có vẻ sợ sệt, rụt rè và nhón chân đầy cảnh giác vào phòng vui chơi sau khi miễn
cưỡng rời khỏi mẹ. Rồi em tìm ra một góc an toàn nào đó và ngồi ngoan ở đấy. Em không tỏ
chút hứng thú nào với việc tìm tòi khám phá, em cũng chẳng thốt được mấy câu, và có vẻ rất
sợ hãi mỗi lúc ai đó gắng tìm cách bắt chuyện.
Bạn cũng có một đứa con như vậy chứ? Cơ may của bạn là 1/5. Những em bé kiểu “phản kháng
cao”chiếm khoảng 20% tổng số đối tượng trong các nghiên cứu của Kagan.
Nhưng một em bé có mức phản kháng cao phát triển theo hướng nào lại tùy thuộc vào rất
nhiều yếu tố. Mọi bộ não đều được mắc nối theo cách riêng biệt, vậy nên không phải mọi trạng
thái của não đều nảy ra một hành vi giống hệt nhau. Đây là một điểm quan trọng bạn nên nhớ.
Và trên hết, phản kháng cao với phản kháng thấp cũng chỉ là một khía cạnh của khí chất mà
thôi. Các nhà nghiên cứu xem xét mọi góc cạnh, từ thể loại hoàn cảnh khó khăn cho đến quãng
chú ý tới mức độ hòa nhập xã hội, tới cấp độ hoạt động và cả khả năng điều tiết các chức năng
cơ thể. Những công trình kiểu như nghiên cứu của Kagan đưa ra những kết luận về khuynh
hướng chứ không phải là số mệnh. Những số liệu này không tiên đoán về một “tương lai chắc
chắn” nào đó của đứa trẻ. Chúng thiên về tiên đoán những gì KHÔNG PHẢI là tương lai của đứa
trẻ đó thì đúng hơn. Những em bé có mức độ phản kháng cao, khi lớn lên sẽ không trở thành ai
đó cởi mở, hướng ngoại, sôi nổi hay bạo dạn. Cô con gái lớn sẽ không đời nào biến thành cô
con gái út.
