thần kinh của người đó không?… (Đương nhiên là với điều kiện những thí
nghiệm trên thú vật có thể được áp dụng đối với con người).
Giả dụ chuyện đó là được đi, và một người phải lựa chọn giữa A và
B.
– Anh ta muốn chọn A (bởi vì A tượng trưng một cảm giác dễ chịu
cho anh ta).
Nhưng anh ta không thể đến A được (bởi vì nhận thức đạo đức của
anh ta, được điều kiện hóa bởi sự giáo dục, ngăn cấm anh ta làm việc đó).
– Anh ta do dự và sự do dự này được điều kiện hóa bởi A (ham
muốn, kích thích) và nhận thức về đạo đức có điều kiện (ngăn chặn, ức chế).
– Rồi anh ta do dự nhiều hay ít hơn, mau hay lâu hơn. Hình thức do
dự này bị điều kiện hóa bởi tình trạng thể chất và tinh thần. Một trạng thái
cân bằng sẽ làm cho sự do dự này ngắn ngủi. Một tình trạng thiểu năng sẽ
kéo dài sự do dự này thành sự bực bội, xao động, cơn giận dữ, thôi thúc,
v.v… (Chúng ta đã thấy phản ứng của con chó).
– Cuối cùng anh ta chọn B, bởi vì sự lựa chọn này là kết quả–phản
xạ của tất cả các phản xạ có điều kiện khác.
Như vậy, người đàn ông đó sẽ không phải chịu trách nhiệm khi từ
chối A. Không sự ngưỡng mộ, không một công trạng, không một khen
thưởng nào có thể được ban tặng cho anh ta. Kể cả việc không thể khiển
trách anh ta được dù cho anh ta có chọn A đi nữa. (Trong trường hợp này,
tất cả các phản xạ “ngăn chặn” đều tỏ ra yếu hơn phản xạ (ham muốn). Nói
tóm lại, trò chơi có thể được làm cho phức tạp đến vô cực.
Như vậy chúng ta thấy tầm quan trọng không thể lường của các thí
nghiệm của Pavlov… mặc dù ông ta là một người mực thước. Bởi vì ông ta
không phát triển những khám phá này trên con người. Ông ta chỉ làm một
so sánh “về bản chất tổng thể và thần kinh” giữa thú vật và con người, và
như thế bỏ ngỏ các cánh cửa được mở rộng cho tất cả những cuộc nghiên
cứu và tín ngưỡng khác…
