Sau đó:
1/ Người nhìn thấy sẽ tự ép mình, băng qua đường, giúp ông già.
Anh ta sẽ hài lòng hoặc hãnh diện. Anh ta vừa làm một cử chỉ đẹp, và “có
được một chiến thắng với chính mình”.
hoặc
2/ Người nhìn thấy sẽ quay mặt đi và bỏ trốn về mặt tinh thần. Anh
ta không làm gì hết. Anh ta cảm thấy bất bình, hổ thẹn với chính mình và
“sự hèn hạ” của mình (mà thường khi chỉ là nỗi sợ hãi, nhút nhát hoặc sự
ngốc nghếch…)
Như thế, người ta sẽ kết luận là người số 1 là cương quyết và người
số 2 là “hèn hạ”. Có đúng như vậy không? Người ta nhận thấy rằng những
do dự và quyết định đều được khởi phát bởi các tâm trạng của nội tâm (mặc
cảm tự ti, nhút nhát, cách nhìn các sự việc ý thức đạo đức, thương hại, tình
tương trợ, v.v…).
Thực ra, người ta có thể khẳng định ý chí không có liên quan gì đến
việc đó cả. Nhưng đó chỉ là toàn bộ các phản xạ rắc rối, được chồng chéo
lên nhau. Những phản xạ này vẫn được thực hiện ngoài ý muốn của chúng
ta, vẫn gây rối trong chúng ta, mà chúng ta không thể làm gì được. Thế cái
gì sẽ chiến thắng. Đơn giản chỉ là cái phản xạ mạnh nhất. Như vậy đây chỉ
là sự phủ nhận đơn thuần của ý chí mà người ta thường nghe thấy.
Và bây giờ là một người khác đang quan sát ông già. Không một
xung đột nội tâm, không do dự, không một cảm xúc thôi thúc không hổ
thẹn, không phô trương, anh ta băng qua đường và phụ đẩy chiếc xe. Anh ta
không hề phải cố gắng để quyết định hành động của mình. Điều đó được
quyết định trong anh ta, một cách tự động. Anh ta làm điều này một cách
đơn giản và tự nhiên thật hoàn hảo. Có điều chắc chắn là người này có tinh
thần thoải mái hơn những người khác. Anh ta có cần phải huy động đến ý
chí của anh ta không? Không. Trước hết anh ta không cần phải suy luận gì
cả… Thế, ngay cả anh ta có phải tuân theo các phản xạ hoàn hảo hơn mấy
người khác không?
