Sau đó anh đưa cho tôi xem những cuốn sách của anh ‒ hầu hết là sách
khoa học, trong đó có những tác giả sau: Buckle
, Lyell
, Lecky
, Taylor
, Darwin, trong số các tác giả Nga
có Pisarev, Dobrolyubov
, Chernyshevsky, Puskin, Chiến hạm Pallada
của Goncharov
Anh đưa bàn tay to lớn vuốt ve những cuốn sách với vẻ âu yếm hệt như
vuốt ve những con mèo con, rồi anh nói với giọng vô cùng xúc động:
– Toàn là những sách hay cả đấy! Đây là một cuốn sách rất hiếm đã bị
sở kiểm duyệt ra lệnh đốt. Anh muốn biết thực chất nhà nước là gì thì hãy
đọc cuốn sách này!
Anh đưa cho tôi cuốn sách Leviathan của Hobbes
– Cuốn sách này cũng nói về nhà nước nhưng dễ hiểu hơn, vui hơn!
Thì ra cuốn sách vui ấy là cuốn Quốc vương của Mackiaveli
Trong lúc uống trà, anh kể vắn tắt về bản thân: Anh là con một người thợ
rèn ở tỉnh Chernigov, đã từng làm công nhân tra dầu máy cho xe lửa ở ga
Kiev, ở đó anh đã làm quen với các nhà cách mạng, đã tổ chức một nhóm
công nhân tự học, vì vậy anh bị bắt và phải ngồi tù khoảng hai năm, sau đó
anh bị đày tới vùng Yakutsk mười năm trời.
” Lúc đầu tôi sống cùng với dân Yakutsk, trong một ulus
. Tôi tưởng
tôi chết mất. Anh có biết không, mùa đông ở đấy lạnh đến nỗi óc người
cũng phải đông lại. Ở đấy có trí tuệ cũng bằng thừa. Sau đó, tôi nhận thấy:
Đây đó rải rác có người Nga sinh sống, tuy không nhiều, nhưng dù sao vẫn
có! Hình như để người Nga khỏi quá buồn chán, người ta đã chu đáo bổ
sung thêm những người mới đến. Họ toàn là người tốt. Trong số đó có cả
chàng sinh viên Vladimir Korolenko
‒ bây giờ anh ta cũng đã trở về rồi.
Một thời gian tôi với anh ta sống với nhau rất thân, sau đó chúng tôi xa
nhau. Chúng tôi có rất nhiều điểm hợp nhau, nhưng tình bạn không thể chỉ
dựa trên sự hợp nhau. Anh ta là một người chín chắn, ngoan cường, có khả
năng làm mọi việc. Thậm chí anh ta biết họa cả tượng thánh, cái đó thì tôi
không thích. Bây giờ nghe nói anh ta viết cho các tạp chí khá lắm.
