cảm thấy một nỗi buồn thầm lặng bởi bầu trời lạnh lẽo đang báo trước một
cơn mưa! Tôi nhớ lại cảnh ồn ào không ngớt của thành phố, những âm
thanh muôn màu muôn vẻ của nó, những bóng người thấp thoáng trên các
đường phố, giọng nói rất nhanh của họ đầy những lời có sức kích động lòng
người.
Trong lúc uống trà buổi tối, tôi hỏi Khokhol xem anh thường nói chuyện
với những bần nông vào lúc nào.
– Nói về cái gì chứ?
– A. ‒ Khokhol nói sau khi chăm chú nghe tôi. ‒ Anh nên biết là nếu
như tôi nói với họ về chuyện ấy, hơn nữa lại nói ở ngoài đường, thì tôi sẽ
lại bị tống đến chỗ những người Yakutsk.
Anh nhồi thuốc vào tẩu và hút, khói thuốc lập tức bao quanh anh. Anh
bắt đầu nói một cách bình tĩnh và đáng ghi nhớ rằng bần nông vốn dè dặt,
hay hoài nghi. Họ sợ chính bản thân, sợ người láng giềng, sợ nhất là người
ngoài. Họ được hưởng tự do chưa quá ba mươi năm
, những người nông
dân thuộc lứa tuổi bốn mươi sinh ra đã làm nô lệ và hẳn còn nhớ điều đó.
Tự do là gì ‒ cái ấy thực khó hiểu. Nói nôm na thì tự do có nghĩa là ta sống
theo ý ta. Nhưng ở đâu cũng có bọn quan trên, bọn này cản trở cuộc sống.
Nga hoàng đã chiếm đoạt nông dân của bọn địa chủ, thế là bây giờ Nga
hoàng thành chủ nhân duy nhất của tất cả nông dân. Một lần nữa câu hỏi
trên lại được đặt ra: Thế thì tự do là gì? Đột nhiên một ngày kia Nga hoàng
sẽ giải thích tự do nghĩa là gì. Bần nông rất tin tưởng vào Nga hoàng, chủ
nhân duy nhất của tất cả đất đai và mọi của cải. Nga hoàng đã chiếm đoạt
nông dân của bọn địa chủ thì cũng có thể chiếm đoạt tàu thủy và cửa hiệu
của bọn lái buôn. Bần nông là người của Nga hoàng. Họ hiểu rằng nhiều
chủ thì khổ, một chủ vẫn tốt hơn. Họ chờ đợi cái ngày Nga hoàng sẽ tuyên
bố với họ ý nghĩa của tự do. Khi ấy thì ai muốn lấy gì thì lấy. Tất cả đều
mong chờ ngày ấy đến; ai nấy đều sợ, đều sống bo bo giữ miếng, họ sợ lỡ
mất cái ngày quyết định sẽ phân chia lại cho toàn thể ấy. Và họ sợ ngay
chính bản thân: Họ muốn lấy thật nhiều, và có rất nhiều cái để lấy, nhưng
lấy như thế nào? Tất cả đều cùng muốn lấy một thứ. Thêm vào đó khắp nơi
