Anh ngồi xuống ghế dài và nói với tôi rằng đàn bà thường dễ nổi giận
hơn đàn ông, đó là bản tính của họ. Một nhà bác học lớn, người Thụy Sĩ thì
phải, đã chứng minh rõ ràng điều đó. John Stuart Mill
, một người Anh,
cũng đã có ý kiến bàn về vấn đề này.
Nikolai rất thích kèm cặp tôi học, anh tận dụng mọi dịp thuận tiện để
nhồi nhét vào óc tôi những điều cần thiết không thể nào thiếu để sống ở
đời. Tôi lắng nghe anh như nuốt từng lời; về sau những cái tên Puocault
,
La Rocherfoucauld
và La Rochejaquelein
như tất cả chỉ là một, và tôi không sao nhớ được ai đã lấy đầu ai:
Lavoisier
lấy đầu Dumouriez
, hay ngược lại? Chàng thanh niên dễ
mến ấy thành thật mong muốn “dạy cho tôi nên người”. Anh hứa với tôi
một cách chắc chắn rằng anh sẽ làm việc đó, nhưng anh không có thì giờ và
tất cả những điều kiện khác để dạy tôi học một cách nghiêm chỉnh. Tính ích
kỉ và sự nông nổi của tuổi thanh niên không cho phép anh thấy được mẹ
anh đã lo toan việc nhà một cách khó nhọc và khôn khéo như thế nào. Em
trai anh, một học sinh trung học trầm lặng và khó tính, càng không nhận ra
điều đó. Còn tôi thì từ lâu đã tường tận những mánh khóe phức tạp của
khoa hóa học và kinh tế học trong nhà bếp, tôi thấy rõ tài tháo vát của
người đàn bà hằng ngày phải đánh lừa dạ dày của con cái mình và phải
nuôi báo cô một anh chàng có diện mạo đáng ghét và cử chỉ thô bỉ. Dĩ
nhiên mỗi mẩu bánh mì mà tôi nhận được giống như một tảng đá đè lên
tâm hồn tôi. Tôi bắt đầu đi tìm một công việc gì để làm. Tôi ra khỏi nhà từ
sáng sớm để tránh bữa trưa, và những hôm xấu trời thì ngồi lì một chỗ
trong gian hầm ở khu đất trống. Tại đây, mũi ngửi mùi hôi thối của xác chó
mèo, tai nghe tiếng mưa ào ào và tiếng gió rít, chẳng bao lâu tôi nhận ra
trường đại học đối với tôi chỉ là ảo tưởng, giá mà tôi sang Ba Tư có phải
khôn ngoan hơn không. Tôi hình dung thấy mình là một thầy phù thủy râu
tóc bạc phơ, tìm ra phép trồng được những hạt lúa mì to bằng quả táo,
những củ khoai tây nặng hàng pood
và nói chung nghĩ ra được nhiều
việc tốt để giúp cho quả đất mà trên đó không chỉ có mình tôi phải lê bước
một cách khổ cực ghê gớm như thế này.
