Tôi học được cách mơ ước đến những việc mạo hiểm phi thường và
những chiến công vĩ đại. Điều đó giúp tôi rất nhiều trong những ngày gian
nan của đời mình, và vì những ngày gian nan ấy rất nhiều, nên tôi lại càng
giỏi bịa ra những mộng tưởng. Tôi không chờ đợi sự giúp đỡ từ bên ngoài
và không hi vọng vào sự may mắn, ngược lại trong người tôi dần dần nảy
nở tính bướng bỉnh, và hoàn cảnh sống càng khó khăn thì tôi càng cảm thấy
mình vững vàng hơn, thậm chí khôn ngoan hơn. Tôi sớm hiểu rằng con
người được tạo nên bởi khả năng chống chọi với nghịch cảnh.
Để khỏi bị chết đói, tôi tìm đến sông Volga, tới các bến tàu thủy là những
nơi dễ kiếm được mười lăm, hai mươi kopek. Tại đây ‒ sống giữa những
người khuân vác, những kẻ lưu lạc và trộm cắp, tôi cảm thấy mình là một
thỏi sắt được vùi vào đống than đỏ rực, mỗi ngày đem lại cho tôi không
biết bao nhiêu ấn tượng sâu sắc, nóng hổi.
Tại những nơi ấy, những con người cuồng vọng, bản tính thô lỗ, quay
cuồng trước mắt tôi như một cơn lốc; tôi thích thái độ căm giận, thù ghét,
châm chọc của họ đối với mọi thứ trên đời và thái độ vô tâm của họ đối với
chính bản thân. Những gì tôi đã trực tiếp trải qua lôi kéo tôi đến gần với
những con người ấy, khiến cho tôi muốn hòa mình vào hoàn cảnh đau xót
của họ. Những truyện của Bret Harte
và rất nhiều tiểu thuyết “rẻ tiền”
mà tôi đã đọc càng khiến tôi có nhiều thiện cảm đối với lớp người ấy.
Gã kẻ cắp chuyên nghiệp Bashkin, trước đây vốn là học sinh trường Sư
phạm, đã từng chịu bao nhiêu sự giày vò tàn nhẫn và đang mắc bệnh lao
phổi, khuyên tôi một cách hùng hồn:
– Chú mày cứ thẹn thò bẽn lẽn y như con gái ấy, hay là sợ mất danh dự?
Đối với con gái, danh dự là tất cả giá trị của họ, còn đối với chú mày danh
dự chỉ là cái ách. Con bò sở dĩ hiền lành vì nó có cỏ khô để ăn no bụng.
Tóc hung, râu cạo nhẵn nhụi y hệt một diễn viên, với những cử chỉ
nhanh nhẹn và mềm mại của cái thân hình bé nhỏ, Bashkin trông giống một
con mèo con. Đối với tôi, gã có thái độ bảo ban, che chở, và tôi nhận thấy
gã thành thật mong cho tôi gặp may mắn và hạnh phúc. Là người rất thông
