– Cái đó rồi sẽ qua! Chỉ cần mọi người học được cách suy nghĩ là họ
khắc biết tìm đến chân lí. Anh cần phải hiểu cả những con người kì lạ như
Barinov và Kukushkin nữa. Nên biết, đó là những nghệ sĩ, những nhà sáng
tác. Có lẽ Jesus cũng là một con người kì lạ như vậy. Anh phải đồng ý với
tôi rằng nhiều chuyện Jesus bịa cũng khá đấy chứ…
Tôi lấy làm lạ rằng tất cả những người này rất ít và không thích nói đến
Chúa. Chỉ có ông lão Suslov là thường nói vẻ tin chắc:
– Tất cả đều do ý Chúa!
Nhưng bao giờ tôi cũng nghe thấy trong lời nói ấy có cái gì tuyệt vọng,
sống với những người này rất thú vị, trong những đêm trò chuyện tôi đã
học được ở họ nhiều điều. Tôi có cảm tưởng rằng mỗi vấn đề Romass nêu
lên giống như một cây cổ thụ đâm sâu rễ vào cuộc sống, ở đó, trong lòng
cuộc sống, những nhánh rễ này bện chặt với rễ của một cây cổ thụ khác
cũng to lớn như vậy, và trên mỗi cành cây đều nảy nở những ý nghĩ chói
lọi, những lời nói ngân vang. Tôi cảm thấy mình lớn lên và hút được chất
mật bổ dưỡng của sách vở. Tôi ăn nói đã vững vàng hơn, và nhiều lần
Khokhol đã phải vừa mỉm cười vừa khen tôi:
– Maksimich, anh hành động khá lắm!
Tôi cảm ơn anh về những lời khen ngợi ấy biết chừng nào!
Pankov thỉnh thoảng cũng dẫn vợ đến. Chị ta nhỏ nhắn, khuôn mặt dịu
dàng và cặp mắt xanh thông minh, ăn mặc “theo lối tỉnh thành”. Chị rón
rén ngồi một góc, môi mím chặt với vẻ khiêm tốn, nhưng một lát sau chị há
hốc miệng ngạc nhiên và cặp mắt mở to sợ hãi. Đôi lúc nghe thấy một lời
sắc sảo, chị cười ngượng nghịu và lấy tay che mặt. Còn Pankov thì nháy
mắt ra hiệu cho Romass:
– Cô ấy cũng hiểu đấy nhé!
Thường có một số người điệu bộ thận trọng hay lui tới chỗ Khokhol.
Khokhol cùng với họ lên gác thượng, chỗ tôi ở, và ngồi đấy hàng giờ.
Aksinya đưa thức ăn và nước uống lên cho họ; họ ngủ ở đấy, không ai
trông thấy cả, trừ tôi và bà làm bếp trung thành với Romass như một con
