chén, trò chuyện về việc làm của họ, nhưng thường thường họ bàn luận về
cuộc đời phức tạp, về những quan hệ rối ren lạ lùng giữa người này với
người khác, đặc biệt là bàn nhiều về đàn bà. Họ nói về đàn bà với vẻ phẫn
nộ, buồn buồn, đôi khi với thái độ mủi lòng và hầu như lúc nào cũng như
nhìn vào bóng tối đầy những sự bất ngờ khủng khiếp. Tôi đã sống với họ
hai ba đêm như thế dưới bầu trời đen tối điểm những vì sao lờ mờ, trong
hơi nóng ngột ngạt của khu đất trũng mọc đầy liễu dại. Giữa đêm tối tràn
ngập không khí ẩm ướt của vùng ven sông Volga, những ánh đèn trên các
cột buồm bò ngang dọc như đàn nhện vàng, khối lửa và những vệt lửa
chiếu những vết loang lổ vào bờ dốc đen ngòm, đó là ánh đèn từ cửa sổ các
quán rượu và nhà ở của thôn Uslon trù phú. Chân vịt của tàu thủy khua
động mặt nước; thủy thủ trên dãy sà lan la hét ầm ĩ, nghe như tiếng chó sói;
đâu đó vang lên tiếng búa nện vào sắt; một bài hát ảo não kéo dài, dường
như tâm hồn ai đang âm ỉ ‒ nghe tiếng hát ấy một nỗi buồn phủ lên lòng ta
như một lớp tro tàn.
Càng buồn chán hơn khi nghe tiếng nói thì thầm của những con người
này. Họ suy nghĩ về cuộc sống, và mọi người đều nói về mình, hầu như
chẳng ai chịu nghe ai. Hoặc nằm hoặc ngồi dưới các lùm cây, họ hút thuốc,
chốc chốc lại nhắp rượu bia hoặc vodka và nhớ về những kỉ niệm xa xôi…
– Ngày trước tôi gặp câu chuyện thế này… ‒ Một người nằm bẹp dưới
đất trong bóng tối ban đêm lên tiếng.
Nghe xong câu chuyện, mọi người tán thành:
– Có thể đấy, tất cả đều có thể…
“Đã có”, “thường có”, “có lúc” ‒ tôi lắng nghe và cảm thấy như trong
đêm hôm ấy người ta đang sống những giờ phút cuối cùng của đời mình, tất
cả đều đã qua và sẽ không còn gì sau đây nữa!
Điều này làm tôi dần dần xa cách Bashkin và Chusov, nhưng dẫu sao tôi
vẫn thích họ, và cứ theo logic của tất cả những chuyện tôi đã trải qua, nếu
tôi có đi theo con đường của họ thì âu đó cũng là một việc hoàn toàn tất
nhiên. Niềm hi vọng tủi nhục của tôi muốn được vươn lên, muốn được bắt
đầu học tập cũng thúc đẩy tôi đến với họ. Trong những giờ phút đói khát,
