của trường đại học, tối tối, từ khắp các phố của Kazan, họ kéo đến tụ họp
tại cửa hiệu nhỏ bé của Derenkov để tham gia vào những cuộc tranh cãi gay
gắt, và để thì thầm nho nhỏ với nhau trong các góc nhà. Họ mang theo
những cuốn sách dày cộp, rồi vừa thọc ngón tay vào các trang sách vừa la
hét để bảo vệ những chân lí mà mình ưa thích.
Tất nhiên tôi không hiểu rõ lắm về các cuộc tranh luận ấy. Đối với tôi,
chân lí đã biến đi trong những lời lẽ dài dòng giống như váng mỡ trong nồi
xúp lỏng bỏng của người nghèo. Một số sinh viên làm tôi liên tưởng tới
những ông già thông thái thuộc giáo phái miền Volga, nhưng tôi hiểu rằng
tôi đang gặp những con người sẵn sàng để khiến cuộc sống thay đổi tốt đẹp
hơn. Và tuy lòng chân thành của họ bị chìm ngập giữa những làn sóng dữ
dội của lời nói, nó không tiêu tan trong đó. Những vấn đề mà họ định giải
quyết tôi đều hiểu rõ, và tôi cảm thấy chính bản thân mình cũng say mê với
việc giải quyết những vấn đề ấy. Tôi thường có cảm tưởng là trong lời nói
của anh em sinh viên cũng vang lên những ý nghĩ thầm kín của tôi, và đối
với những con người đó, thái độ của tôi gần như hân hoan, giống một tên tù
binh được người ta hứa trả tự do.
Còn họ thì nhìn tôi hệt như những người thợ mộc nhìn một khúc gỗ có
thể dùng để làm một đồ vật không đến nỗi tầm thường.
– Một thiên tài tự phát! ‒ Họ giới thiệu tôi cho nhau với một niềm tự
hào giống như những đứa trẻ lang thang đầu đường xó chợ đưa cho nhau
xem một đồng năm kopek bằng đồng bắt được ở ngoài đường. Tôi không
thích người ta gọi tôi là “thiên tài”, là “người con của nhân dân”. Tôi cảm
thấy mình là một đứa con nuôi của cuộc sống; và đôi lúc tôi nhận thấy rất
rõ sức mạnh của cái lực lượng chi phối sự phát triển tâm hồn tôi. Chẳng
hạn, có hôm nhìn thấy trên cửa sổ hiệu sách một tác phẩm với nhan đề bí ấn
Cách ngôn và phương ngôn
tôi nảy ra ý muốn đọc cuốn sách ấy, tôi bèn
hỏi sinh viên Đại chủng viện cho tôi mượn cuốn này.
– Gớm thật! ‒ Vị chủ giáo tương lai, con người có cái đầu giống như
người da đen ‒ tóc xoăn, môi dày, răng to ‒ thốt lên một cách mỉa mai. ‒
Người anh em ạ, đó chỉ là một thứ nhảm nhí mà thôi. Người anh em hãy
