đọc những gì người ta đưa cho, còn những lĩnh vực không thích hợp với
người anh em thì đừng có chõ mũi vào!
Giọng nói thô lỗ kiểu lên mặt dạy đời này khiến tôi rất bực mình. Tất
nhiên tôi đã mua cuốn sách đó, tiền thì một phần do tôi kiếm được ở các
bến tàu, một phần vay của Andrej Derenkov. Đó là cuốn sách đáng kể đầu
tiên mà tôi đã mua, cho đến bây giờ tôi vẫn còn giữ được.
Nói chung, đối với tôi, mọi người đối xử khá nghiêm khắc. Khi tôi đọc
xong cuốn Khoa học xã hội nhập môn, tôi có cảm tưởng là tác giả đã cường
điệu vai trò của các bộ lạc chăn nuôi trong việc tổ chức đời sống văn hóa,
còn những người lang thang giàu óc sáng tạo và những người săn bắn thì bị
ông ta lăng nhục. Tôi nói lại những điều hoài nghi của tôi với một sinh viên
ngữ văn; anh này sau khi cố tạo cho bộ mặt đàn bà của mình một vẻ oai vệ,
liền nói với tôi hàng giờ về vấn đề “quyền phê bình”.
– Muốn có quyền phê bình, cần phải tin vào một chân lí nào đó. Anh tin
vào cái gì? ‒ Anh ta hỏi tôi.
Anh ta đọc sách cả ở ngoài đường phố; đi trên vỉa hè, anh ta thường úp
mặt vào sách, đến nỗi đâm cả vào mọi người. Những lúc vật vã trong cơn
sốt phát ban, tại căn gác xép của mình, anh ta vẫn la lên:
– Đạo đức phải là sự phối hợp một cách hài hòa giữa yếu tố tự do và yếu
tố cưỡng bức, một cách điều hòa… điều hò…ò…à…
Là một người dịu dàng, ốm dở vì thiếu ăn quanh năm, kiệt sức vì dai
dẳng tìm kiếm chân lí vĩnh cửu, anh ta không hề biết một thú vui nào khác
ngoài đọc sách. Và mỗi khi anh cảm thấy mình đã dung hòa được những
mâu thuẫn giữa hai trí tuệ mạnh mẽ, cặp mắt đen đáng yêu của anh mỉm
cười sung sướng như một đứa trẻ con. Khoảng mười năm sau khi sống ở
Kazan tôi lại gặp anh ở Kharkov, lúc này anh đã trải qua năm năm đi đày ở
Kem và quay lại học ở trường đại học. Tôi có cảm tưởng anh là một người
sống giữa hằng hà sa số những tư tưởng trái ngược nhau. Lúc sắp chết vì
bệnh lao, anh vẫn cố sức dung hòa Nietzsche với Marx. Vừa khạc ra máu
và thở khò khè, anh vừa đưa những ngón tay lạnh giá dính nhớp nháp nắm
lấy cánh tay tôi:
