– Không có sự tổng hợp thì không thể sống được!
Anh chết trong toa xe điện trên đường đến trường đại học.
Tôi đã thấy không ít những kẻ tử vì đạo như vậy. Đối với tôi hình ảnh
của họ thật là thiêng liêng.
Khoảng hai chục người như vậy thường tụ họp tại căn nhà của Derenkov,
trong đó có cả một người Nhật, sinh viên Đại chủng viện, tên là
Panteleimon Sato. Thỉnh thoảng lại thấy xuất hiện một người cao lớn, ngực
nở, râu rậm, tóc húi theo kiểu Tatar. Anh ta như bị khâu chặt vào chiếc áo
khoác dài màu xám có móc cài đến tận cằm. Thường thường anh ngồi trong
góc nhà, hút một cái tẩu ngắn và bằng cặp mắt xám, điềm đạm nhìn mọi
người vẻ như thăm dò. Cặp mắt của anh thường dừng lại trên mặt tôi một
cách chăm chú. Tôi cảm thấy rằng con người nghiêm nghị đó đang thầm
đánh giá tôi trong óc. Và không hiểu sao tôi thấy sợ anh ta. Sự im lặng của
anh ta làm tôi ngạc nhiên. Tất cả mọi người xung quanh đều nói to, nói
nhiều, nói mạnh. Và những lời nói càng vang lên gay gắt chừng nào thì tất
nhiên tôi càng thích chừng ấy. Một thời gian rất lâu tôi vẫn không biết được
rằng trong những lời nói gay gắt thường ẩn những ý nghĩ tầm thường và giả
dối. Chàng lực sĩ rậm râu này im lặng suy nghĩ điều gì?
Mọi người gọi anh ta là “Khokhol”
và có lẽ ngoài Andrej ra không ai
biết tên thật của anh là gì. Ít lâu sau tôi được biết rằng con người đó vừa
mới bị đi đày ở tỉnh Yakutsk về không lâu, anh đã sống ở đấy mười năm
trời. Sự kiện này càng khiến tôi chú ý đến anh hơn, nhưng vẫn không giúp
tôi đủ can đảm làm quen với anh, mặc dầu tôi không phải là người nhút
nhát, rụt rè, trái lại tôi mắc phải cái bệnh hay tò mò, cái gì cũng muốn biết
và càng biết được sớm càng tốt. Tính đó suốt đời đã cản trở không cho tôi
chuyên chú hẳn vào một công việc gì.
Khi mọi người nói về nhân dân, tôi kinh ngạc và thấy thiếu tự tin, cảm
thấy rằng về vấn đề này tôi không thể nghĩ như họ được. Đối với họ, nhân
dân là hiện thân của sự sáng suốt, của cái đẹp tinh thần và của sự lương
thiện, là một cái gì thống nhất toàn vẹn và có tính chất gần như thần thánh,
là đầu mối của tất cả những gì đẹp đẽ, công bằng, vĩ đại. Tôi chưa từng
