thấy thứ nhân dân như vậy. Tôi đã thấy những người thợ mộc, phu khuân
vác, thợ nề; tôi biết Yakov, Osip, Grigori. Nhưng ở đây người ta lại nói đến
một thứ nhân dân thuần nhất và tự đặt mình xuống dưới thứ nhân dân ấy,
phụ thuộc vào ý chí của nó. Còn tôi thì cho rằng chính họ đã thể hiện trong
con người họ vẻ đẹp và sức mạnh của tư tưởng, trong con người họ tập
trung và đang rực cháy ý chí nhân đạo tốt đẹp đối với cuộc sống, đối với
việc tự do xây dựng cuộc sống theo những quy tắc mới nào đó của lòng
nhân đạo.
Quả là tôi đã không thấy lòng nhân đạo trong những con người bé nhỏ
cùng chung sống với tôi trước đây. Còn ở đây thì nó vang lên trong mỗi lời
nói, rực cháy trong mỗi khóe mắt.
Những lời nói của những con người tôn sùng nhân dân ấy đã tưới vào
trái tim tôi như một trận mưa rào mát mẻ, và cả những loại sách ngây thơ
nói về cuộc sống tối tăm của nông thôn, về những bần nông khốn khổ cũng
đã giúp tôi rất nhiều. Tôi cảm thấy rằng phải yêu con người thật say sưa,
thật nồng nhiệt mới có thể có được một sức mạnh cần thiết để tìm ra và
hiểu được ý nghĩa của cuộc sống. Tôi bèn không nghĩ đến mình nữa và bắt
đầu để ý đến mọi người nhiều hơn.
Andrej Derenkov, với vẻ tin cậy, nói cho tôi biết toàn bộ số tiền ít ỏi mà
anh thu được trong việc buôn bán là dùng để giúp đỡ những người nào tin
rằng “Hạnh phúc của nhân dân là trên hết”. Hệt như một thầy phụ lễ trung
thành được hầu hạ đức tổng giám mục, anh hay quanh quẩn bên cạnh họ và
không giấu được vẻ hân hoan trước sự thông minh lanh lợi của những con
người chuộng sách vở ấy. Anh thường mỉm cười sung sướng, nhét cánh tay
bị liệt vào trong ngực áo, còn bàn tay kia thì xoắn bộ râu mềm mại và hỏi
tôi:
– Khá đấy chứ? Tài thật!
Và cứ mỗi lần chàng sinh viên thú y Lavrov, anh chàng có giọng nói kì
lạ, nghe quang quác như tiếng ngỗng kêu, phản đối ý kiến của những người
thuộc phái dân túy thì Derenkov lại sợ hãi nhắm mắt lại, miệng lẩm bẩm:
– Thật là đồ gây sự!
