Ý kiến đó khiến tôi hoàn toàn kinh ngạc.
Khi tôi rời khỏi căn bếp, trời đã sáng. Chiếc đồng hồ nhỏ treo trên tường
chỉ sáu giờ hơn. Tôi lội qua những đống tuyết giữa sương mù u ám, nghe
tiếng rít của bão tuyết và nhớ lại những lời la hét dữ tợn của con người bơ
phờ kia. Tôi thấy những lời nói của ông đã ngưng lại đâu đó trong cổ họng
mình, khiến tôi nghẹt thở. Tôi không muốn trở về xưởng và trông thấy
những người đồng nghiệp kia nữa. Tuyết bám khắp người, tôi cứ tha thẩn
trên những con đường trong xóm Tatar, mãi cho đến lúc trời sáng hẳn và
giữa những đợt sóng tuyết đã bắt đầu thấp thoáng bóng người dân của
thành phố.
Tôi không bao giờ gặp lại ông giáo ấy nữa, và tôi cũng không muốn gặp
ông ta. Nhưng sau này, còn nhiều lần tôi nghe thấy người ta nói cuộc sống
là vô nghĩa và lao động là vô ích. Đó là lời của những lữ khách thất học,
những kẻ lang thang không nhà không cửa, những người theo “chủ nghĩa
Tolstoy”
và những người có học vấn cao. Linh mục, giáo sư thần học,
nhà hóa học nghiên cứu về chất nổ, nhà sinh vật học theo thuyết “hoạt lực
mới”
và nhiều người khác nữa cũng nói như vậy. Nhưng những tư tưởng
ấy không khiến tôi sửng sốt như lần đầu tiên nữa.
Mãi tới hai năm trước ‒ hơn ba mươi năm sau cuộc trò chuyện đầu tiên
về vấn đề này ‒ tôi bỗng được nghe cũng những ý nghĩ đó bằng cũng
những lời nói đó từ miệng một người quen cũ của tôi, một công nhân.
Một lần, tôi và anh ta có dịp “tâm tình”. Con người ấy ‒ “nhà chính trị
giảo quyệt” như anh thường vừa tự xưng vừa nhếch mép cười một cách
buồn bã ‒ đã nói với tôi bằng một lòng thành thật mạnh dạn mà có lẽ chỉ
những người Nga mới có được:
– Aleksej Maksimich thân mến ạ, tớ chẳng cần gì hết, nào học viện, nào
khoa học, nào máy bay… đều chẳng để làm gì cả, toàn là vô dụng! Chỉ cần
một xó yên tĩnh và một mụ đàn bà để khi nào muốn thì hôn hít và được hôn
lại một cách thành thật, bằng tâm hồn và thể xác, như vậy đó. Cậu lí luận
theo kiểu người trí thức, cậu không còn là người của chúng tớ nữa mà đã bị
mê hoặc rồi. Đối với cậu, tư tưởng cao quý hơn con người. Có phải cậu
