trong Thời thơ ấu: ngoài đường phố, sau hàng rào nhà ông ngoại; khi Kiếm
sống: trên tàu thủy, ở xưởng làm tượng thánh, ở nhà người thầu khoán. Tất
cả những người nông dân Nga này “đều sống mò mẫm như những người
mù, tất cả đều sợ hãi một cái gì đó, không tin cậy nhau…”
Trong phần này của cuốn truyện, cảm giác vui mừng trước con đường đã
tìm thấy, ý thức tham gia vào công việc thực tiễn chứ không chỉ trên sách
vở ngày càng tăng.
Peskov hiểu kế hoạch của Romass có điểm hạn chế, nhưng kế hoạch ấy
đã thu hút anh vì anh cảm thấy đó là kế hoạch hành động thực tế. Nhưng
thực ra đó cũng vẫn chỉ là ý định thể hiện bằng đường lối hoà bình những lí
tưởng cũ của phái dân túy, chưa thể giải quyết những nhiệm vụ cách mạng
cụ thể đương thời. Chính vì vậy mà Romass đã không đạt được mục đích.
lzot bị giết, cửa hiệu của Romass bị bọn phú nông đốt, những người bần
nông mà Romass đặt nhiều hi vọng cũng không ủng hộ anh.
Peskov đã rời khỏi làng Krasnovidovo, cảm thấy cần thiết phải đi tìm
một học thuyết cách mạng tích cực có khả năng chiếu sáng con đường cách
mạng sau này. Thế là trước mắt chúng ta lại xuất hiện những lớp người
mới, những sự kiện mới. Tiếp xúc với tầng lớp sinh viên cách mạng, với
nông dân, công nhân, Peskov đã có được lòng tin vào khả năng thực tế cải
tạo thế giới.
Những trường đại học của tôi là một bài ca lao động. Là người ca ngợi
lao động sáng tạo của con người, trong cuốn sách này Gorky đã miêu tả
những hình thức lao động khác nhau: lao động chân tay, trí óc và thẩm mĩ.
Lao động chân tay tuy vất vả, cực nhọc, nhưng đồng thời cũng rất vui
thú. Cảnh bốc hàng khỏi một chiếc sà lan bị chìm đã được Gorky miêu tả
một cách say sưa và thích thú. Trong đó có cả xúc cảm cao độ lẫn sự hùng
vĩ, có cả màu sắc rực rỡ lẫn điệu nhạc hùng tráng. Từ bức tranh ấy toát ra
khí thế anh hùng đầy chất thần thoại. Nhìn chung, đó là một bức tranh đồ
sộ và là một khúc nhạc giao hưởng.
Tác giả đã trực tiếp tham gia vào bản anh hùng ca lao động ấy; nó để lại
trong ý thức ông, trong cơ thể ông một niềm vui dào dạt, bất tận. Lần đầu
