có thể nhìn thấy trong đó các sự việc đã cách xa và cả chuyện đã trôi
vào dĩ vãng từ rất lâu rồi.
Có thể nhìn thấy trong đó cả bà Resia, vợ ông, người đã sống hạnh
phúc với ông suốt ba mươi năm trời, và các con trai ông, những người
vì miếng bánh mì đã phải tản mát khắp nơi như những chiếc lá bị gió
cuốn đi, và những đứa con của các con ông, và những nỗi buồn khác
nhau, và những niềm vui, và những lo toan. Trong đó, nhìn thấy lâu
nhất là đứa con gái út của ông, Liya, gả chồng sớm và cũng mất sớm,
để lại cho ông đứa cháu trai duy nhất. Khi ông Mười Lăm rít tẩu thuốc
của mình, từ miệng ông phát ra những tiếng lép bép nho nhỏ. Ông càng
hút lâu và khi khói thuốc tím thẫm mang đến cho ông những hình ảnh
xa vời, những hình ảnh không bao giờ còn quay trở lại nữa, thì tiếng
lép bép lại bật ra to hơn, mạnh hơn, gần như trở thành tiếng rên rỉ. Tấm
lòng con người, tấm lòng một ông già Do Thái cũng có những nỗi buồn
và niềm nhung nhớ của mình, những thứ bị công việc làm át đi.
Trong lúc đó, bà láng giềng mang đến nồi xúp gà bằng một tay, trong
nồi nổi lên những miếng bánh mì tròn đã mềm, còn tay kia là đĩa đựng
thịt và rau đã được bọc kín bên trên. Ông già Mười Lăm nhận từ tay bà
suất ăn trưa khiêm tốn ấy; ông không ăn ngay mà đặt nó trên chiếc bếp
lò bằng sắt nhỏ và chờ đợi. Việc chờ đợi diễn ra không lâu. Đúng hai
giờ chiều, cửa ra vào căn phòng nhỏ bật mở kêu ầm ĩ, và một cậu bé
người nhỏ nhắn, học trò trường trung học xuất hiện trong chiếc áo ca-
pốt dài may đề phòng lúc lớn, đội chiếc mũ to đùng hất ngược ra phía
sau, với chiếc cặp sách đeo sau lưng. Cậu bé khoảng mười tuổi, thừa
hưởng từ người mẹ, con gái út của ông Mười Lăm đôi mắt màu hạt dẻ,
ánh mắt vàng lóng lánh, hàng mi dài đen lánh và chiếc miệng nhỏ nhắn,
và thừa hưởng ở người ông chiếc mũi đại bàng cùng cái trán hẹp và
cao. Cậu bé mảnh khảnh và nhỏ nhắn trông có vẻ còn nhỏ hơn và gầy
gò hơn khi cởi chiếc áo ca-pốt ra và chỉ mặc áo sơ mi thắt chiếc thắt
lưng to bản của nhà trường quanh người. Ông già Mười Lăm vẫn luôn
lo ngại cho cậu. Làn da trong suốt, chứng ho thường xuyên, bộ ngực
lép kẹp và bả vai còng xuống của cậu gây ra mối lo ngại thường trực ở
