- Hãy nói cho tôi biết, thưa ông, từ đâu ông có cách nói này? Đó là
thứ ngôn ngữ không phải của ngày nay, mà là ngôn ngữ cổ, thứ mà
người ta không còn dùng ở Ba Lan nữa.
Ông nở nụ cười.
- Tôi có một quyển sách ở trong nhà: Kinh thánh của ông chú, tôi
đọc nó mỗi ngày để không quên tiếng mình và không trở nên câm điếc
trước tiếng nói của cha ông...
Bây giờ thì tôi đã hiểu. Hàng mấy chục năm trời ở cái xó xỉnh
Maripoza này ông không nhìn thấy người Ba Lan nào, không nói
chuyện với bất kì ai. Vậy là ông chỉ đọc sách của ông chú và chẳng có
gì đáng ngạc nhiên rằng không chỉ những lời nói của ông, mà ngay cả ý
nghĩ cũng được sắp đặt theo thước đo của Kinh thánh. Ông không biết
cách nói tiếng Ba Lan nào khác và không thể biết nó; ông đã trả lại
những gì thu lượm được. Ông chỉ không muốn quên nó vì bất cứ thứ gì
trên thế gian này. Ông có thói quen mỗi buổi sáng đọc to quyển Kinh
thánh của mình. Dù sao đi nữa thì từ đất nước quê hương cũng không
có gì khác hơn đến được với ông, không có gì, từ bất cứ nơi nào - có lẽ
chỉ có tiếng ồn ào của cánh rừng California gợi cho ông nhớ tiếng thét
gào của những cánh rừng Litva.
Khi chia tay nhau tôi lên tiếng:
- Một tháng nữa tôi về nước. Ông có ai thân thích không? Anh em,
người làm mối, bất kì ai mà ông muốn nhắn tin về mình cho họ biết?
Ông đắn đo giống như tìm trong trí nhớ những người họ hàng xa xôi
nhất - sau đó bắt đầu lắc lắc đầu:
- Không có ai... không có ai... không có ai...
Song rõ ràng là ông đọc sách của ông chú và không muốn nhắc đến...
chắc ông đã quên.
Chúng tôi từ biệt nhau.
- Chúa sẽ dẫn đường cho ông! - Ông nói với tôi trước lúc lên đường.
Ngay sau đó ông đi về rừng - còn tôi, hai ngày sau, đến Big Trees.
Khi tôi lên chiếc xe ngựa chở khách ngồi, ngài Billing lắc mạnh tay tôi,
