lãnh của tôi, những người Đức trả lời bằng sự nhắc nhở rằng tôi khuyến
khích học sinh lười biếng. Chuyện đó làm tôi khá lo lắng, song hình
ảnh của Michas còn làm tôi bất an hơn. Buổi tối hôm ấy, tôi nhìn thấy
cậu ta lấy hai tay vò đầu, vừa thầm thì, vừa nghĩ rằng tôi không nghe
thấy: “Đau quá! Đau quá! Đau quá!” Bức thư của người mẹ, đến vào
sáng ngày hôm sau, trong đó bà Maria đổ lên đầu Michas những lời
vuốt ve âu yếm vì những điểm tuyệt đối nọ lại là đòn mới giáng thêm
vào cậu ta.
- Ôi, con mang lại cho mẹ niềm an ủi đẹp quá! - Cậu lớn tiếng sau
khi lấy bàn tay che mặt.
Ngày hôm sau, khi tôi khoác lên vai cậu cặp sách, cậu lảo đảo và
suýt nữa thì ngã. Tôi định không cho cậu đến trường, tuy vậy, cậu nói
rằng không có gì xảy ra đối với cậu; chỉ đề nghị tôi dẫn đến trường, do
cậu sợ bị chóng mặt. Buổi chiều, cậu về với một điểm kém mới. Cậu
nhận được điểm đó vì bài học mà cậu biết hết sức thuần thục, nhưng
theo lời kể của Owicki, cậu đã lắp bắp và không nói ra được. Một dư
luận quả quyết về cậu được củng cố, rằng đó là cậu bé bị bão hòa “với
các cơ sở và bản năng thụt lùi”, ngu ngốc và lười biếng.
Với hai lời buộc tội cuối cùng mà cậu biết được, cậu đã chiến đấu
như một kẻ đang bị đánh chìm vật lộn với sóng - chiến đấu một cách
tuyệt vọng, vô ích.
Cuối cùng, cậu mất toàn bộ niềm tin vào bản thân, toàn bộ sự tín
nhiệm vào sức lực của mình; cậu tin rằng mọi cố gắng và lao động đều
vô ích, rằng cậu không bao giờ có được trọng âm và buộc phải học
kém, đồng thời cậu cũng hình dung được mẹ sẽ nói gì, đau đớn như thế
nào, việc đó có thể ảnh hưởng thế nào đối với sức khỏe bạc nhược của
bà.
Cha đạo ở Zalesin, người thỉnh thoảng viết thư cho cậu, một người
rất thiện ý, nhưng không thận trọng, mỗi bức thư thường kết thúc bằng
những lời sau:
