thói quen lớn hơn trong ngôn ngữ giảng dạy, trẻ em được lệnh không sử
dụng thứ tiếng nào khác khi nói chuyện với nhau.
Một lân, Michas quên và bị quở trách trước toàn thể vì đã phá hoại
đạo đức các học trò khác. Chuyện đó xảy ra ngay trước ngày lễ, vì vậy
càng có ý nghĩa lớn hơn. Trường hợp ấy một đứa trẻ có lòng tự trọng và
nhạy cảm cảm thấy như thế nào - tôi không thể diên tả nổi: tình trạng
hỗn loạn ra sao diễn ra trong đầu óc nó! Mọi thứ đều nổ tung ra trong
bộ ngực trẻ em của nó và trước mắt nó nhìn thấy không phải là ánh
sáng mà là bóng tối. Nó cúi gằm xuống như nhánh lúa trước ngọn gió.
Cuối cùng thì khuôn mặt đứa trẻ mười một tuổi ấy mang dáng vẻ vô
cùng thảm hại; trông nó giống như vừa bị một trận khóc bóp nghẹt và
đang cố kìm giữ nỗi tức tưởi; nhiều lúc mắt nó nhìn như mắt một con
chim đau đớn; sau đó một sự trầm ngâm và buồn ngủ kì lạ chế ngự nó;
những cử động của nó trở nên giống như vô thức, còn giọng nói thì
chậm rãi đến kì lạ. Cậu bé trở nên đặc biệt lặng lẽ, bình thản và nghe
lời như một cái máy. Khi tôi nói với cậu rằng đã đến thời điểm đi dạo,
cậu không ngoan cố phản ứng lại như trước, mà đội ngay mũ lên đầu và
đi theo tôi trong im lặng. Thậm chí, tôi có thể hài lòng nếu như điều đó
phản ảnh sự dửng dưng, song tôi biết rằng vẻ dửng dưng đó ẩn giấu
một sự kích động, sự chối bỏ đau đớn. Cậu vẫn ngồi vào bàn học và
làm các bài tập giống như trước đây, nhưng có lẽ là do thói quen mà
thôi. Rõ ràng là vừa nhắc lại máy móc cách chia động từ cậu vừa nghĩ
đến một điều gì khác, hoặc có lẽ chẳng nghĩ về điều gì thì đúng hơn.
Một lần, tôi hỏi cậu liệu cậu đã học xong hết chưa, cậu trả lời bằng
giọng từ tốn của mình và gần như buồn ngủ: “Thưa thầy, con nghĩ rằng,
chuyện này sẽ không mang lại kết quả gì.” Tôi thậm chí sợ không dám
nhắc về mẹ với cậu, để khỏi làm tràn ly đắng cay mà đôi môi trẻ thơ
của cậu phải uống.
Tôi cũng lo lắng càng lúc càng nhiều hơn về sức khỏe của cậu, trông
cậu rất tiều tụy và cuối cùng trở nên gần như trong suốt. Mạng mạch
máu nhỏ của cậu trước đây hằn rõ trên thái dương khi cậu tỏ ra cực kì
sôi động, bây giờ nhìn thấy thường xuyên. Cậu đẹp ra đến mức trông
