Một trong những nhà cải cách vĩ đại của thế giới đã chết một cách lạ
lùng và bi đát. Rousseau chống đối mạnh mẽ thời đại ông vì ý thức rằng,
chính thể quân chủ chuyên chế là một sự bất hạnh to tác nhất cho đại đa số
quần chúng, và ông có đủ lý do để nói như vậy. Mặc dù cuộc đời không có
ý niệm nhiều về trách nhiệm đạo đức, ông cũng vẫn có thể viết một quyển
sách giáo khoa thánh thiện và rất có giá trị để dẫn dắt thanh thiếu niên. Tác
phẩm Xã ước (Social Contract) của ông được diễn tả như một quyển sách
đã gây hứng khởi say mê cho tác phẩm Treatise on Government của Locke.
Theo như nhà quý tộc Morley nói “Nhờ vào công trình của ông hơn bất cứ
người nào khác của nước Pháp đã vùng lên từ sự suy tàn làm bạc nhược tất
cả mọi hệ thống xã hội chính trị để tìm thấy lại sinh lực hầu tránh khỏi sự
huỷ diệt bên trong cũng như sự xâu xé bên ngoài”.
Trên bình diện văn chương, ông đã là cha đẻ của phong trào văn chương
lãng mạng tại Pháp. Chateaubriand, George Sand đã để lại những áng văn
óng ả bay bướm với những câu chuyện tình tuyệt đẹp đều là môn đệ của
ông, cũng như hầu hết triết gia, văn thi hào Đức, Nga đều chịu ảnh hưởng
của ông như Kant, Goethe, Tolstoi, Fichte, Herder, Schiller.
Nói cách khác thực tế hơn, chính Rousseau đã khơi mào cho cuộc Cách
Mạng Pháp 1789, mặc dù hơn một phần tư thế kỷ trôi qua trước khi những
kết quả cụ thể thành hình.
