châu báu và vương miện!" Tôi hỏi anh: - "Thế nàng tên là gì?" và anh đáp: -
"Nếu như vương quốc Hà Lan chịu trả công cho tôi thì chắc tôi đã thành
một người khác kia rồi! Ôi chao, đã có một thời tôi hạnh phúc nhất trên đời!
Còn bây giờ tôi là kẻ bỏ đi. Giờ thì tôi..." Ánh mắt đẫm lệ của anh ngước
lên nhìn trời cao đã nói lên tất cả. - "Vậy là anh đã từng được hạnh phúc?"
tôi hỏi. - "Chao ôi! Giá như bây giờ tôi lại được như thế! Tôi đã sung
sướng, đã vui tươi, đã thảnh thơi như cá bơi trong nước!" - "Heinrich!" -
Tiếng kêu của một bà lão vừa xuất hiện trên đường - "Heinrich! Con trốn ở
đâu thế? Mẹ và mọi người chạy tìm con khắp nơi. về ăn đi con!" Tôi tiến lại
gần hỏi: - "Thưa bà, con trai bà đấy ư?" Bà đáp: - "Vâng, đứa con tội
nghiệp của tôi đó! Chúa đã ban cho tôi cây thánh giá quá nặng." - "Anh ấy
bị như thế đã lâu chưa?" - "Nó điềm tĩnh như ông vừa thấy đó mới được sáu
tháng nay, - bà nói. - Tôi tạ ơn Chúa vì bệnh của nó đã không trầm trọng
hơn! Trước đó, nó điên dại suốt một năm, người ta phải xích nó tại một nhà
thương điên, bây giờ nó không hề làm hại gì ai, hiềm một nỗi là lúc nào nó
cũng bận rộn với mấy ông vua và hoàng đế của nó. Xưa kia nó hiền lành và
tốt bụng lắm. Nó đã nuôi tôi bằng chữ viết rất đẹp của nó. Nhưng bỗng
dưng nó sinh ra sầu thảm, rồi bị một cơn sốt ác nghiệt, sau đó nó đâm ra rồ
dại. Và bây giờ thì như ông thấy đấy. Thưa ông, nếu cần thuật lại cho ông
nghe..." Tôi cắt ngang lời nói đang trào tuôn của bà: - "Thế quãng thời gian
anh ấy hết lời ca tụng rằng mình hạnh phúc đến như thế, sung sướng đến
như thế, là bao giờ thưa bà?" - "Ôi, cái thằng điên tội nghiệp của tôi!" bà
kêu lên và mỉm cười thương hại. - "Nó nói thời gian nó điên đấy, nó luôn
luôn ca tụng quãng thời gian nó ở nhà thương điên, khi nó chẳng biết gì về
nó cả!" Lời bà nói như sét đánh ngang tai tôi, tôi vội ấn vào tay bà một quan
tiền và hối hả từ giã bà.
- "Chao ôi! một con người đã từng hạnh phúc!" tôi vừa rảo bước về thành
phố vừa kêu lên. - "Một con người đã từng thảnh thơi như cá lội giữa
dòng!"... "Hỡi Chúa trên cao xanh! Vậy ra Ngài đã an bài định mệnh để con
người chỉ được hưởng hạnh phúc, khi con người chưa có đủ trí khôn, và
hạnh phúc, khi đã mất trí khôn!... Và anh, kẻ khốn khổ đáng thương! Tôi
