"Nhưng bạn thân mến ơi, tôi tiếp tục, ngay cả ở đây cũng có những ngoại
lệ. Cố nhiên ăn cắp là phạm tội, nhưng để cứu mình và cứu vợ con khỏi
thảm họa chết đói, một kẻ buộc lòng phải đi móc túi, hỏi kẻ ấy đáng được
hướng lòng thương xót hay đáng bị trừng phạt? Ai sẽ là kẻ ném viên đá đầu
tiên nguyền rủa một người chồng bị xúc phạm, trong con thịnh nộ cuồng
dại, đã giết chết người vợ bất trung và tên lừa lọc hèn hạ của nàng? Ai sẽ là
kẻ đầu tiên nguyền rủa một thiếu nữ trong giờ phút hoan lạc mê đại, đã
buông mình cho những niềm vui bất tận của tình yêu? Ngay cả luật pháp
của chúng ta, cả những tay mô phạm lạnh lùng nhất cũng còn bị xúc động
và rút bàn tay trùng phạt lại nữa là!"
Albert đáp:
"Đấy lại là chuyện khác, vì một người bị những thói đam mê của mình lôi
kéo, người ấy sẽ mất mọi khả năng suy nghĩ và bị coi như một kẻ cuồng say
hay một kẻ cuồng điên."
"Ôi chao, các người có lương tri và phải đạo biết bao! - tôi mỉm cười, thốt
lên. - Đam mê! Cuồng say! Cuồng điên! Các người đứng đó mới ung dung
làm sao, dửng dưng không một chút cảm thông, hỡi những con người của
đạo lý luân thường! Các người sỉ mắng kẻ say, kinh tởm kẻ ngu, bước qua
mặt họ như một tên cha cố né tránh họ, và như một tên đạo đức giả khoác
tấm áo mộ đạo, các người cảm ơn Chúa, vì Chúa đã không sinh ra các
người giống như những kẻ ấy. Riêng tôi, đã nhiều phen cuồng say, và những
thói đam mê của tôi không cách xa sự cuồng điên là mấy, nhung cả hai điều
đó không làm tôi ân hận, bởi vì trong phạm vi của mình tôi đã nhận ra rằng:
xưa nay, những con người phi thường đã thực sự sáng tạo ra một cái gì đó
kỳ vĩ, một cái gì đó mà người đời không sao làm được thì ở thời nào cũng
bị mang tiếng là thằng cuồng, là kẻ điên đấy bạn ạ!
Ngay cả trong đời thường cũng vậy, thật không sao chịu đựng nổi, mỗi khi
có một người nào đó trên đường tìm đến một hành động giải thoát, bất ngờ
và cao quý, thì y như rằng lại phải nghe thiên hạ gọi với theo: Thằng cha ấy
cuồng rồi, hắn điên! Hãy biết xấu hổ và tránh xa hắn ra, hỡi những ai còn
