rời xa phẩm hạnh thế nào. Vì từ điển cho chúng ta biết rằng sự giàu có
không chỉ quy cho, và về phương diện lịch sử thì không chủ yếu quy
cho, việc có nhiều tiền bạc; nó có thể biểu thị một sự dư dả về bất cứ
thứ gì, từ bộ sưu tập bướm đến những cuốn sách đến nụ cười. Ruskin
có quan tâm đến sự giàu có - thậm chí ám ảnh vì nó - nhưng là một
dạng giàu có rất khác so với cái vẫn luôn được thế gian hiểu: ông ước
được giàu có về lòng tử tế, trí tò mò, tính nhạy cảm, sự khiêm tốn, đức
thánh thiện và trí thông minh, một nhóm các phẩm hạnh được ông gộp
chung bằng tên gọi “cuộc sống”. Vì thế trong Cho đến kẻ cuối cùng,
ông khẩn nài độc giả hãy gạt sang bên những quan niệm tiền bạc
thông thường về giàu có để nhường chỗ cho một giản đồ dựa trên
“cuộc sống”, theo đó những người giàu có nhất nước Anh sẽ không
còn tự động là các thương nhân và điền chủ nữa, mà là những người
cảm thấy nỗi thích thú tinh tế nhất khi đăm đắm nhìn các ngôi sao trên
trời đêm hay những người có khả năng cảm nhận rõ nhất và có thể xoa
dịu những nỗi đau của người khác. “Không có sự giàu có mà chỉ có
cuộc sống,” ông ngâm nga, “cuộc sống, bao gồm tất cả sức mạnh của
nó là tình yêu, niềm hân hoan và sự tán thưởng. Đất nước giàu nhất là
nơi dung dưỡng nhiều nhất những con người cao thượng và hạnh
phúc; một người giàu nhất khi hoàn thiện các chức năng của đời mình
đến mức cao nhất, đồng thời có sự ảnh hưởng hữu ích rộng rãi nhất, cả
đích thân lẫn thông qua những vật sở hữu, đối với cuộc đời những
người khác... Nhiều người vẫn thường được xem là giàu có nhưng trên
thực tế lại chẳng giàu có gì ngoài những ổ khóa két sắt của chính họ,
họ vốn dĩ và vĩnh viễn không thể giàu nổi.”
Ở đây Ruskin thốt lên những chân lý mộc mạc, giản đơn của
những nhà tiên tri, và khi người ta không cười ha hả (tờ Saturday
Review chỉ coi tác gia này như một “nữ gia sư khùng điên” và luận đề
của ông “chém gió điên cuồng”, “hoàn toàn vô nghĩa” và “nhăng nhít
chịu không nổi”), họ sẽ lắng nghe. Năm 1906, khi bước vào nghị viện,
27 nghị sĩ đảng Lao động đầu tiên của nước Anh được hỏi cuốn sách
