Một trăm năm sau, Karl Marx cũng sẽ thốt lên lời kêu gọi tương
tự, dùng những từ ngữ có vẻ khoa học để truyền tải cái mà trong tay
Rousseau vốn là lời kêu gọi phản kháng xã hội. Với Marx, có một
động lực bóc lột cố hữu bên trong hệ thống tư bản, bởi lẽ, người chủ
sẽ luôn tìm cách thuê công nhân với giá thấp hơn giá họ kiếm được
nhờ bán sản phẩm của mình, rồi bỏ túi phần chênh lệch gọi là “lợi
nhuận”. Thứ lợi nhuận như thế lúc nào cũng ngập tràn trên báo chí
chính thống của giới tư bản như phần thưởng dành cho người chủ
“dám chấp nhận rủi ro” và “dám làm”, nhưng Marx nhất mực cho rằng
những từ đó chỉ là những uyển ngữ thay cho từ “ăn cướp”.
Hiểu theo cách ấy, giới tư sản chỉ đơn thuần là hiện thân mới nhất
của lớp chủ, vốn vẫn luôn thống trị bất công người nghèo kể từ buổi
hồng hoang. Mặc cho các thành viên của giới này tỏ ra động lòng trắc
ẩn thế nào, ẩn sau bề ngoài văn minh vẫn là sự tàn nhẫn có tính toán.
Trong quyển đầu của bộ Capital (Tư bản luận) (1887), Marx nói về
giới tư sản bằng giọng của công nhân: ” Anh có thể là một công dân
kiểu mẫu, có thể là một thành viên của Hội Ngăn chặn Hành động Tàn
nhẫn với Súc vật, cao quý đến tận gót chân, nhưng anh vẫn là một sinh
vật không có trái tim trong lồng ngực.” Có thể thấy bằng chứng của sự
nhẫn tâm này ở bất cứ nhà máy, lò bánh, xưởng đóng tàu, khách sạn
hay văn phòng nào ở thế kỷ 19. Các công nhân mắc bệnh và thường
chết trẻ do ung thư hay bệnh đường hô hấp; công việc không cho họ
bất cứ hy vọng nào về một mái ấm gia đình tử tế, không cho họ thời
gian để phát triển mối hiểu biết tri thức về vị thế của họ, khiến họ lo
lắng và không an toàn: “với tất cả sự bủn xỉn, nền sản xuất tư bản
đang hoàn toàn làm hoang phí tài nguyên con người.” Bởi thế Marx
thúc giục “tài nguyên con người” đứng dậy chống lại giới chủ và
giành lại những gì nó chính đáng sở hữu. Như The Communist
Manifesto (Tuyên ngôn Cộng sản) (1848) đã nổ như sấm rền, “Hãy để
giới cai trị rung chuyển trước một cuộc cách mạng cộng sản. Giới
