Adam Smith trong Của cải của các quốc gia (Edinburgh, 1776) viết:
“Con người hầu như lúc nào cũng có sự trợ giúp từ đồng bào mình.
[Tuy vậy], thật hão huyền khi anh ta trông chờ nó chỉ từ lòng nhân từ
của họ. Hẳn sẽ thuyết phục hơn nếu anh ta có thể khơi dậy lòng vị kỷ
của họ... Chúng ta trông chờ bữa tối không phải từ lòng nhân từ của
người bán thịt, tay bán bia hay ông chủ lò bánh mì, mà từ mối quan
tâm của họ đến lợi ích của riêng họ. Chúng ta không để tâm đến nhân
tính mà để tâm đến lòng vị kỷ của họ.”
4.
Theo một luận đề, những tay bán thịt, người bán bia và bán bánh mì
không phải lúc nào cũng tàn nhẫn. Có thể họ từng đưa đồ ăn thức uống
cho một người không phải vì người đó có thể chi trả, mà bởi anh ta có
một cử chỉ đẹp lòng hoặc là người quen của một họ hàng xa. Theo lý
thuyết này, sự tư lợi về tài chính không hưởng quy tắc độc quyền mãi
mãi; thay vào đó, nó là một sự phát triển tương đối cận đại, một sản
phẩm của thời hiện đại và của nền tư bản tiến bộ. Ở thời phong kiến,
luận đề này cho biết thêm, sự tư lợi như vậy được đối trọng bằng
những mối quan tâm phi vật chất. Công nhân được xem như thành
viên trong gia đình mở rộng của người chủ và tương đương một thước
đo thích hợp cho lòng trung thành và biết ơn. Giáo lý Kitô giáo giúp
khuyến khích mối quan tâm chung với những người dễ tổn thương và
đói khát, thúc đẩy một sự hiểu ngầm rằng trong lúc khó khăn, họ nên
được quan tâm chăm sóc.
Nhưng luận đề ấy cũng khẳng định, những mối quan hệ phụ
quyền, mang tính công xã như vậy bị hủy hoại vì sự thăng tiến của
giai cấp tư sản thị thành lên nắm quyền trong nửa sau thế kỷ 18. Tầng
lớp tư sản thị thành, vô cùng mạnh mẽ nhờ nắm chắc vốn và công
nghệ, chỉ quan tâm độc nhất tới của cải. Vô cảm và vị lợi, họ nhìn
nhân viên không hơn gì một phương tiện để đạt các mục đích vụ lợi;
họ không mấy quan tâm đến gia đình nhân viên và từ chối phải chu
