“Thực ra chỉ tại chúng ta tình cờ nhắc đến đề tài này…” và chàng bối rối im
bặt.
Cả Joachim cũng tỏ ra sượng sùng lúng túng, còn Settembrini chỉ lặng
thinh nhướng mày, như thể ông ta lịch sự đợi nghe tới cuối bài diễn thuyết.
Kỳ thực ông ta đợi cho đến lúc Hans Castorp hoàn toàn chui vào ngõ cụt, rồi
mới lên tiếng:
, ông kỹ sư, ông vừa bộc lộ một khả năng hùng biện lớn, quả
thật bất ngờ đối với tôi! Theo triết lý của ông thì ông phải bệnh nặng mới
đúng, vì rõ ràng ông có thừa khôn ngoan. Tuy nhiên xin ông cho phép tôi
được bày tỏ ý kiến riêng, bởi vì tôi không chia sẻ quan điểm của ông, tôi
không tán thành triết lý ấy, phải nói là tôi kịch liệt phản đối điều này mới
đúng. Như ông chắc đã nhận thấy, tôi là người không khoan nhượng khi
tranh luận các vấn đề về tư tưởng, và tôi thà chấp nhận nghe người ta phê
bình chỉ trích mình, chứ không thể dễ dãi ngả theo một quan điểm đáng
tranh cãi như điều ông vừa diễn giải…”
“Nhưng mà, ông Settembrini…”
“Xin ông để tôi nói hết đã… Tôi biết ông muốn nói gì. Ông muốn nói
rằng, thực ra ông chỉ vui miệng nói chơi vậy thôi, quan điểm mà ông vừa
trình bày không nhất thiết phải là chính kiến của ông, rằng ông chỉ vơ đại
một đề tài bất kỳ để thử đặt mình vào đó mà phát triển tư duy xem nó tới đâu
thì tới. Điều đó cũng có thể hiểu được đối với một người ở độ tuổi của ông,
khi còn trẻ người ta chưa quyết tâm chọn một con đường và muốn thử
nghiệm theo mọi hướng. Placet experiri
”, ông ta nói chữ c trong từ
“placet” mềm mại như cách phát âm tiếng Ý. “Một phương châm tốt. Chỉ có
điều, tôi lo ngại thí nghiệm của ông trong thực tế lại đi theo chiều hướng tiêu
cực. Tôi không tin rằng đó là sự ngẫu nhiên. Tôi sợ đó là kết quả của một
mầm mống tư tưởng có nguy cơ hình thành cá tính không tốt, nếu người ta
không tìm cách ngăn chặn từ đầu. Bởi vậy tôi tự thấy mình có trách nhiệm
góp ý với ông. Ông nói rằng, bệnh tật đi đôi với ngu dốt là điều đáng buồn
nhất trên đời. Tôi đồng ý với ông về điều đó. Bản thân tôi cũng thích một
bệnh nhân dí dỏm hơn là một người lao phổi đần độn. Nhưng tôi buộc lòng
phải phản đối ông từ chỗ ông cho rằng bệnh tật kết hợp với ngu dốt là một
