ông kỹ sư - đó là bệnh hoạn, một căn bệnh đã được nghiên cứu quá nhiều,
được khoa học đặt cho những cái tên khác nhau, một theo cách nói hoa mỹ
của văn chương và khoa tâm lý học, một theo ngôn ngữ của các chính trị
gia, thảy đều là những khái niệm kinh điển
xa rời thực tế mà ông chẳng
cần biết làm gì. Nhưng vì trong đời sống tinh thần tất cả đều có sự liên quan
ràng buộc với nhau và đã có nhân ắt phải có quả, nên ta không được phép
chìa cho quỷ dù chỉ một ngón tay út, bởi nói sẽ ngoạm cả bàn tay và rồi nuốt
cả con người… Nhưng mặt khác một nguyên tắc đúng đắn tất sẽ dẫn đến
những kết quả tốt, bất kể đó là nguyên tắc trong lĩnh vực gì - vậy xin ông
hãy nhớ kỹ điều này: bệnh tật chẳng những không có gì là cao quý, là khả
kính tới mức không được phép đi đôi với ngu dốt, mà ngược lại nó là một
nỗi ô nhục, đúng thế, một sự hạ nhục đau đớn và đầy tổn thương đối với tư
tưởng con người, trong từng trường hợp riêng lẻ người ta có thể nương nhẹ
và bao dung khi tiếp xúc với nó, nhưng đề cao bệnh tật về mặt tinh thần là
một sai lầm - ông hãy nhớ kỹ lấy! - một sai lầm lớn khởi đầu cho mọi lầm
lạc tinh thần. Người đàn bà mà ông đề cập tới - tôi không có ý định ghi nhớ
tên bà ta - bà Stöhr ư, cảm ơn ông - tóm lại, người đàn bà lố bịch này, theo
tôi không phải bệnh tật của bà ta đẩy cảm xúc con người vào tình huống trớ
trêu như ông nói. Ốm đau và dốt nát, nhân danh Chúa, là khốn khổ, đơn giản
có thế thôi, người ta chỉ cần tội nghiệp nhún vai một cái là xong. Cái thế kẹt,
thưa ông, tấn bi kịch bắt đầu ở chỗ sự hài hòa làm nên nhân cách một con
người bị tạo hóa tàn nhẫn phá hủy - hoặc tai quái không ban cho ngay từ lúc
lọt lòng - mà đem ràng buộc một tâm hồn cao quý đầy sinh lực vào một tấm
thân quặt quẹo không sức sống. Các ông có biết Leopardi
sư, ông thiếu úy? Đó là một nhà thơ bất hạnh của xứ tôi, một người gù lưng
tàn tật với một tâm hồn cao cả thuở ban đầu, tiếc rằng tâm hồn ấy bị khuyết
tật của thân thể dày vò đày đọa trở nên sa sút và cuối cùng chìm đắm hoàn
toàn trong bi quan yếm thế, chỉ còn thốt lên những vần thơ ai oán làm tan vỡ
trái tim. Các ông nghe nhé!”
Và Settembrini bắt đầu ngâm ngợi những vần thơ tiếng Ý, để cho những
âm tiết rộn ràng tan ra trên lưỡi, đầu lắc lư, mắt lim dim, không đếm xỉa đến
