huống có lần chàng đã kinh qua nay lại đột ngột trồi lên từ ký ức. Chàng nhớ
đến một cuộc chèo thuyền trên hồ trong một buổi hoàng hôn cuối hè, ở vùng
Holstein. Lúc ấy khoảng bảy giờ tối, mặt trời vừa khuất dạng, mặt trăng gần
tròn mới nhô lên trên dải bờ lúp xúp cây cối phía đông. Và có dễ đến mười
phút đồng hồ Hans Castorp một mình âm thầm chèo thuyền trên mặt nước
hồ tĩnh lặng, trong một khung cảnh liêu trai nửa thực nửa hư. Mạn tây vẫn
ngự trị ánh sáng ngày, một thứ ánh sáng thủy tinh trong suốt, tỉnh táo và
minh bạch; nhưng chỉ cần quay đầu sang phía đối diện đã gặp ngay một đêm
trăng huyền diệu, mờ mờ ảo ảo trong sương. Cảnh tương phản kỳ lạ ấy kéo
dài không tới mười lăm phút, dần dần hòa trộn vào nhau để rồi cuối cùng
màn đêm nhạt nhòa và vầng trăng trước rằm chiếm lĩnh cả không gian,
nhưng khoảnh khắc ngắn ngủi ấy cũng đủ để Hans Castorp đắm mình trong
tâm trạng ngạc nhiên đầy ngưỡng mộ, đưa cặp mắt quáng gà say sưa chuyển
từ cảnh này sang cảnh khác, từ ngày sang đêm để rồi lại từ đêm sang ngày.
Giờ đây chàng thấy mình ở vào một tâm trạng hệt như khi ấy.
Luật sư Settembrini, chàng tiếp tục suy luận, với nhân sinh quan và những
hoạt động phiêu lưu mạo hiểm của ông không thể là một chuyên gia đại diện
cho pháp luật. Nhưng những giá trị nền tảng của luật pháp thì ông thuộc nằm
lòng từ khi còn hỉ mũi chưa sạch đến tận lúc nhắm mắt xuôi tay, như cháu
nội ông bây giờ ra sức thuyết phục người nghe, và mặc dù đầu óc biêng
biêng vì phải tập trung năng lượng vào việc tiêu hóa một bữa ăn thịnh soạn
sáu món của ‘Sơn trang’, Hans Castorp vẫn cố gom góp trí tuệ để hiểu xem
tại sao Settembrini lại gọi những giá trị nền tảng ấy là “nguồn gốc tự do và
tiến bộ”. Tiến bộ theo cách hiểu của chàng là cái gì đó đại loại như sự hoàn
thiện cơ cấu đòn bẩy hồi thế kỷ thứ mười chín; và có vẻ như Settembrini
cũng thực lòng đánh giá cao những điều này, giống ông nội ông ta thuở
trước. Ông người Ý không tiếc lời khen ngợi đất nước của hai vị thính giả vì
những phát minh tuyệt vời như thuốc súng là thứ góp phần phá tan thành lũy
của chế độ phong kiến, hay như máy in vì đó là phương tiện phổ biến dân
chủ tư tưởng - tức là phổ biến tư tưởng dân chủ. Vậy là ông ta tỏ lòng khâm
phục nước Đức về khoản này, và, tiếp tục ngược dòng lịch sử ông ta đi đến
chỗ mèo khen mèo dài đuôi, tức là tự ca tụng đất nước mình mà theo ý ông
