“Tệ chưa”, Naphta cười thâm hiểm. “Ông bị chính đệ tử của mình vạch
trần bản chất hiếu chiến rồi nhé. Assument pennas ut aquilae
“Chính Voltaire cũng tán thành nội chiến và Friedrich II
chiến tranh chống Thổ Nhĩ Kỳ.”
“Nhưng đáng lẽ choảng nhau thì y lại bắt tay với Thổ, hê hê. Rồi còn thế
giới đại đồng nữa chứ! Tôi chẳng cần tìm hiểu cũng biết là nguyên tắc vận
động phong trào và đấu tranh cách mạng của ông sẽ đi đời nhà ma, một khi
thế giới đã đến chỗ đại đồng và hạnh phúc ngự trị khắp nơi. Chẳng phải khi
ấy bạo động sẽ bị khép thành tội trạng hay sao...”
“Ông thừa biết, và cả hai quý ông trẻ tuổi đây cũng biết rõ rằng, đấy là
một quá trình tiến bộ được dự tính gần như dài vô tận của nhân loại.”
“Nhưng mà tất cả chuyển động đều chạy theo hình tròn”, Hans Castorp
lên tiếng. “Trong không gian và cả trong thời gian, tuân theo định luật bảo
toàn khối lượng và nguyên tắc chu kỳ. Anh họ tôi và tôi cũng vừa bàn cãi về
điều này. Một chuyển động khép kín không giữ được phương hướng lâu dài
liệu có thể gọi là tiến bộ được không? Tối tối tôi thường nằm ngắm các
chòm sao trên cung hoàng đạo, dĩ nhiên mỗi lúc chỉ thấy được phân nửa số
chòm sao mà thôi, và ngẫm nghĩ rất lung về các dân tộc thông thái thời cổ
đại...”
“Ông không nên nghĩ ngợi vẩn vơ, ông kỹ sư”, Settembrini ngắt lời
chàng, “mà phải tin tưởng nghe theo sự thôi thúc của bản năng tuổi trẻ và
nòi giống. Cả những kiến thức khoa học kỹ thuật ông được trang bị cũng là
để ông phục vụ lý tưởng tiến bộ. Ông thấy đấy, trong một khoảng thời gian
dài ngoài sức tưởng tượng sự sống đã phát triển từ con mao trùng thành loài
sinh vật cao cấp nhất là con người, vậy nên ông không thể nghi ngờ rằng còn
có những khả năng vô tận để con người tiếp tục hoàn thiện bản thân mình.
Nếu ông cứ nhất định chọn ngôn ngữ toán học thì có thể nói rằng vòng tuần
hoàn tiến hóa đi từ sự hoàn thiện này đến sự hoàn thiện khác, được minh họa
một cách sinh động qua các học thuyết của thế kỷ mười tám, đại ý cho rằng
con người về cơ bản là tốt đẹp, hạnh phúc và hoàn thiện, chỉ tại những sai
lầm xã hội mà con người trở nên què quặt và hư hỏng, vậy nên bằng lao
động hữu ích đóng góp cho việc cải thiện xã hội con người sẽ tự cải tạo
