được. Nhưng ý tôi muốn nói là: liệu ông ta có đích thực là một tu sĩ dòng
Tên theo đúng nghĩa của nó không? Đấy, thắc mắc ấy cứ ám ảnh đầu óc tôi.
Ông ta có những nhận định - ông chắc cũng biết tôi muốn nói đến điều gì
- về chủ nghĩa cộng sản hiện đại và về tinh thần thánh chiến của giai cấp vô
sản khiến họ không chùn tay trước đầu rơi máu đổ - tóm lại, ông ta phát
ngôn toàn những điều sởn tóc gáy, so sánh với những điều đó thì ông nội
ông với mũi giáo của nhân dân chỉ như con cừu non mà thôi, xin ông thứ lỗi
cho cách diễn đạt của tôi. Liệu ông ta có được phép nói thế không? Bề trên
của ông ta có tán thành tư tưởng ấy không? Liệu điều đó có phù hợp với
giáo lý của Tòa thánh La Mã mà dòng tu của họ không từ thủ đoạn nào tìm
cách truyền bá khắp nơi trên thế giới? Chẳng phải nói thế là - họ dùng từ gì
ấy nhỉ - tà đạo, lầm đường lạc lối, sai trái? Đó là những thắc mắc của tôi về
ông Naphta, và tôi rất mong mỏi được nghe ý kiến của ông.” Settembrini
mỉm cười.
“Đơn giản lắm. Ông Naphta trước hết là người của dòng tu Tên Thánh,
đích thực và trọn vẹn. Nhưng bên cạnh đó ông ta lại là con người có trí tuệ -
nếu không tôi đã chẳng giao thiệp với ông ta làm gì - và vì thế ông ta luôn
tìm cách kết hợp, thích nghi, liên hệ, và biến đổi cho phù hợp với tinh thần
thời đại. Ông hẳn cũng thấy tôi ngạc nhiên thật sự khi nghe những lý luận
của ông ta. Ông ta chưa bao giờ thổ lộ với tôi nhiều như thế. Tôi đã tận dụng
sự có mặt của các ông để nhử ông ta ra khỏi chỗ ẩn nấp, để buộc ông ta phải
bộc lộ hết quan điểm của mình về vấn đề này. Và ông ta đã nói ra những
điều thật kỳ quặc, thật quái gở...”
“Vâng, vâng, nhưng mà tại sao ông ta không trở thành linh mục? Ông ta
thừa đủ tuổi để làm linh mục rồi mà.”
“Như tôi đã nói với ông, bệnh tật là lý do khiến ông ta tạm thời chưa được
thụ phong.”
“Vâng, nhưng mà chẳng phải ông định nói rằng: nếu ông ta thứ nhất là
một tu sĩ dòng Tên và thứ hai là một con người trí tuệ, với những tư tưởng
mới - thì có phải điều thứ hai này dính líu tới bệnh tật của ông ta?”
“Ông định ám chỉ điều gì?”
