đại này đang được âm thầm xây dựng bằng những bàn tay hăng hái cần cù -
thì không còn nghi ngờ gì nữa, nó sẽ có một tín ngưỡng thống nhất, đó là:
‘Écrasez l’infâme’
“Thế có cực đoan quá không? Theo tôi như vậy là thiếu ôn hòa.”
“Tôi sợ rằng ông chưa đủ sức để bàn về vấn đề ôn hòa, ông kỹ sư. Ông
hãy ghi nhớ điều này, ôn hòa với cái ác sẽ thành có tội.”
“Chúa là cái ác hay sao?”
“Siêu hình là cái ác. Vì nó không có ích lợi gì cả, ngoài việc ru ngủ sự cần
cù chăm chỉ vô cùng cần thiết cho công cuộc xây dựng ngôi đền xã hội.
Trước đây một thế hệ đại hội quán Tam Điểm ở Pháp đã nêu một tấm gương
sáng bằng cách gạch bỏ tên Chúa khỏi toàn bộ giấy tờ văn bản của mình.
Người Ý chúng tôi noi theo gương ấy...”
“Ngoan đạo thế!”
“Ông nói sao...”
“Tôi muốn nói rằng xóa bỏ tên Chúa thì thật là ngoan đạo quá!”
“Ý ông muốn ám chỉ...”
“Không có gì đáng nghe đâu, thưa ông Settembrini. Xin ông đừng để tâm
đến những lời nói hồ đồ của tôi! Chỉ có điều lúc này tôi bỗng có cảm giác
rằng, vô thần là một cái gì đó rất Công giáo và người ta chỉ cần chối bỏ
Chúa là có thể trở thành người Công giáo ngoan đạo.”
Nếu như sau đó ông Settembrini lặng đi một lúc không nói năng gì thì rõ
ràng chỉ vì lý do sư phạm. Sau một quãng ngừng vừa đủ độ ông ta trả lời:
“Ông kỹ sư, tôi không bao giờ muốn xúc phạm niềm tin Kháng Cách
trong ông hay làm ông phật ý. Chúng ta vừa nói đến vấn đề ôn hòa... Tôi sợ
sẽ rườm lời nếu một lần nữa nhấn mạnh rằng, đối với tôi đạo Tin Lành còn
hơn cả hiện thân của tinh thần ôn hòa, tôi thành thật ngưỡng mộ vai trò lịch
sử của nó, thành phần đối lập chống lại sự áp bức đè nén lương tâm. Phát
minh công nghệ in sách và cuộc cải cách tôn giáo là hai thành tựu vĩ đại nhất
Trung Âu hiến dâng cho nhân loại. Không ai có thể nghi ngờ điều đó. Căn
cứ vào những lời phát biểu của ông tôi tin rằng ông sẽ hiểu đúng tôi, nếu tôi
nói với ông rằng, những công trạng ấy mới chỉ là một mặt của vấn đề thôi,
và rằng còn một mặt trái nữa. Phong trào Kháng Cách ẩn chứa những yếu tố
