tránh được nhiều tiết mục khó chịu. Trái tim ông ấy không còn làm việc
được mấy hồi nữa, may cho ông ấy và cho cả chúng ta; chúng ta có thể theo
đúng lương tâm và trách nhiệm bơm cho nó vài mũi tiêm long não, nhưng
khả năng xoay chuyển tình thế không được bao nhiêu đâu. Giai đoạn cuối
ông ấy sẽ ngủ nhiều và mơ cũng nhiều, những giấc mơ đẹp, tôi có thể hứa
với quý bà điều đó, và nếu như đến phút chót ông ấy không ngủ được thì
ông ấy cũng sẽ lìa đời một cách dứt điểm và nhẹ nhàng, thực ra chuyện ấy
đối với ông ấy chẳng quan trọng gì đâu, xin bà cứ tin lời tôi. Về cơ bản lúc
nào cũng thế. Thần chết đối với tôi không xa lạ gì, là người giúp việc lâu
năm của y tôi biết, người ta quá thổi phồng y lên đấy thôi, xin bà cứ tin tôi
đi! Tôi nói thật, cái chết chẳng có gì ghê gớm đâu. Vì những chuyện kinh
khủng xảy ra trong những trường hợp nhất định thực ra khó lòng đổ lỗi cho
thần chết, phải hiểu đấy là biểu hiện của sự sống, là dấu hiệu trở về với cuộc
đời, là sự hồi sinh. Còn cái chết, chẳng ai chết rồi còn quay trở lại để kể cho
quý bà nghe những trải nghiệm của mình, bởi vì người ta không thể trải
nghiệm cái chết. Chúng ta đến từ bóng tối và đi vào bóng tối, giữa hai cái
mốc ấy là những trải nghiệm của chúng ta về cuộc đời, nhưng khởi đầu và
kết thúc, sinh và tử, hai sự kiện ấy không có trong nhận thức của chúng ta,
không có tính chủ quan, đó là những quá trình nằm trọn vẹn trong lĩnh vực
khách quan, như thế đấy.”
Đó là cái cách ông cố vấn cung đình an ủi người ta. Chúng tôi hy vọng
rằng bà Ziemßen vẫn còn đủ khôn ngoan để tiếp nhận lời an ủi này; vả lại
những dự đoán của ông ta tỏ ra khá đúng trong thực tế. Joachim kiệt sức ngủ
li bì trong những ngày này, chúng tôi tin rằng quả thực chàng có những giấc
mơ đẹp về đồng bằng và về quân ngũ và về những điều tươi đẹp khác đối
với chàng; mỗi khi chàng tỉnh dậy và được hỏi trong người ra sao thì chàng
luôn luôn trả lời rằng chàng cảm thấy dễ chịu và hạnh phúc, mặc dù giọng
nói đã hơi ngọng. Mạch chàng đã gần như mất hẳn, và chàng không có phản
xạ gì nữa khi bị mũi kim chích vào người - thân thể chàng đã mất hết cảm
giác, nếu có bị thiêu đốt kìm kẹp chắc chàng cũng chẳng cảm thấy gì.
Nhưng từ khi có mặt bà mẹ, con người chàng đã có những thay đổi lớn.
Vì cạo râu đã trở nên quá phiền hà nên khoảng tám hay mười ngày nay
