NÚI THẦN - Trang 800

coi trọng xét đoán, và sự xét đoán giá trị - ông hoàn toàn có lý. Nhưng mà
với sự ‘ngu ngốc’ và sự ‘thông thái’ thì lại khác, đó là cả một điều bí ẩn
phức tạp, và tôi trộm nghĩ, người ta hẳn phải được phép bận tâm với những
điều bí ẩn, nếu đó là những cố gắng chân chính đi tìm một lời giải thích có
cơ sở. Tôi xin hỏi ông câu này: Ông có thể chối cãi được rằng ông ta có khả
năng bóp mũi tất cả chúng ta không? Xin lỗi ông, cách diễn đạt của tôi hơi
thô thiển, nhưng tôi thấy là ông không thể chối cãi được điều đó. Ông ta bóp
mũi tất cả chúng ta không trừ một ai, và tôi muốn biết ông ta lấy cái quyền
gì để xem thường chúng ta như thế. Quyền ấy ở đâu ra? Do đâu mà có? Và
có đến mức độ nào? Đương nhiên không phải nhờ sự thông thái của ông ta
rồi. Tôi đồng ý với ông rằng không thể bảo ông ta là thông thái được. Ông ta
là một người tối nghĩa và thiên về cảm tính, cảm xúc là chỗ nhạy cảm của
ông ta - xin ông thứ lỗi cho cách diễn đạt nôm na của tôi! Không, tôi khẳng
định không phải ông ta bóp mũi được tất cả chúng ta nhờ vào sự thông thái,
nhờ năng lực trí tuệ của ông ta - ông chắc chắn sẽ phản đối, tôi biết, và điều
đó chúng ta có thể loại trừ ngay từ đầu. Nhưng mà cũng không phải nhờ thể
lực! Không phải vì đôi vai vạm vỡ hay sức khỏe lực điền của ông ta, hay vì
ông ta nghĩ rằng có thể dùng nắm đấm hạ chúng ta đo ván - ông ta không
bao giờ nghĩ đến chuyện làm thế, hoặc giả nếu có thì chỉ cần vài lời lẽ văn
minh là đủ để ông ta từ bỏ ý định ấy. Vậy là cũng không phải vì thể lực.
Nhưng rõ ràng thể lực có đóng một vai trò nhất định ở đây - không phải theo
cái nghĩa vũ phu, mà theo một ý nghĩa khác, huyền bí - hiện tượng nào có
thân thể dính líu vào là lập tức trở nên huyền bí; sức mạnh thể xác chuyển
hóa thành sức mạnh tinh thần và ngược lại, và hai cái ấy không thể làm cho
tách bạch khỏi nhau, giống như ngu ngốc và thông thái không thể phân biệt
được, nhưng tác động của nó thì sờ sờ ra đó, hoạt tính của nó rõ ràng ảnh
hưởng đến chúng ta, và tất cả chúng ta chịu để cho ông ta bóp mũi. Để giải
thích chúng ta chỉ có trong tay mỗi một từ, đó là ‘nhân cách’. Cái từ ấy thực
ra vẫn được dùng trong đời thường, vì tất cả chúng ta ai cũng có nhân cách -
về đạo đức và về pháp lý và về gì gì đi nữa. Nhưng ở đây nó được hiểu
không phải theo nghĩa ấy. Mà được hiểu như một điều huyền bí, vượt lên
trên ngu ngốc và thông thái, một điều khiến tất cả chúng ta ai cũng phải bận