của ông - xin lỗi ông, tôi gọi sự vật bằng đúng tên của nó. Còn ông làm gì?
Thật là trần đời có một!”
“Chỉ là sự khác biệt về tính khí thôi, thưa ông Settembrini. Mỗi người
quan niệm một khác về thể diện và bầu máu nóng. Ông là người miền Nam,
ông chắc hẳn sẽ để cho thuốc độc hay dao găm nói chuyện, tức là giải quyết
theo kiểu quân tử và cảm tính, hay nói cách khác là theo kiểu gà chọi. Làm
như vậy lẽ dĩ nhiên rất nam tính, nam tính một cách quân tử và ga lăng.
Nhưng với tôi thì lại khác. Tôi không nam tính theo cái kiểu chỉ nhìn thấy
tình địch trong những người đàn ông khác - cũng có thể tôi hoàn toàn thiếu
nam tính, nhưng có một điều chắc chắn là tôi không nam tính theo khái niệm
mà tôi gọi đại là ‘quân tử’ kia, tôi cũng không biết tại sao. Tôi tự hỏi trái tim
mệt nhoài của mình xem nó có quyền trách móc gì người đàn ông kia không.
Ông ta đã làm hại gì tôi? Chỉ có thể buộc tội ông ta xúc phạm tôi nếu như
ông ta cố ý làm thế, còn nếu không cố ý thì đâu phải là xúc phạm. Và về
chuyện tôi có thiệt hại gì không, thì đúng ra tôi phải trách người đàn bà kia,
nhưng mà tôi làm gì có quyền trách cứ ai, tôi hoàn toàn không có quyền
trách cô ta, và trách Peeperkorn thì lại càng vô lý. Bởi thứ nhất, ông ấy là
một nhân cách lớn, chỉ riêng điều đó thôi đã rất đáng kể đối với phụ nữ rồi,
và thứ hai, ông ấy không thuộc loại người dân sự như tôi, mà mang trong
mình tính cách quân nhân như ông anh họ tội nghiệp của tôi, ông ấy có một
point d´honneur
, là người đặc biệt trọng danh dự, và đó là điểm nhạy cảm
của ông ấy, là cảm xúc, là cuộc sống... Tôi nói lan man quá rồi, nhưng tôi
thà nói lòng vòng một chút để cố giải thích một điều hóc búa được đến đâu
hay đến đó, còn hơn lúc nào cũng chỉ lặp lại những lời hay ý đẹp đã học
thuộc lòng - có lẽ đó cũng là một nét quân sự trong tính cách của tôi, nếu
ông cho phép...”
“Ông cứ nói tiếp, đừng ngại”, ông Settembrini gật đầu. “Đó chắc chắn là
một nét cá tính đáng khen ngợi. Lòng can đảm để nhận thức và diễn đạt, đó
là văn học, đó là nhân đạo...”
Và họ chia tay nhau như hai người bạn tốt, ông Settembrini đã khéo léo
kết thúc câu chuyện trong không khí hòa giải. Ông ta có đầy đủ lý do để mà
đấu dịu, vị thế của ông ta không đủ mạnh để có thể găng lên tùy thích. Một
