không thành kiến của giáo luật công giáo thì sao? Trong khi đế quốc La Mã
cổ quy định mọi quyền hạn hợp thức của một người phụ thuộc vào việc
người ấy có phải là công dân La Mã không, trong khi luật pháp Đức quy
định quyền lợi của một người phụ thuộc vào nguồn gốc dân tộc và tự do cá
nhân của người đó, thì chỉ có nhà thờ chính giáo đòi bỏ hết mọi phân biệt
quốc gia và thành phần xã hội, bênh vực quyền lập di chúc và quyền thừa kế
cho cả nông nô, nô lệ, tù binh chiến tranh!
Ông Settembrini cay độc nhận xét, sự bênh vực này sợ không đứng vững
nổi nếu không được chống đỡ bằng điều khoản quy định lệ phí phải trả cho
vị giám mục hay tổng giám mục mỗi khi lập chúc thư. Rồi ông ta mổ xẻ
“chính sách mị dân của đám thầy tu”, gọi đó là lớp sơn thân thiện quét lên
tham vọng giành quyền lực bằng bất cứ giá nào với phương châm nếu không
lên được thiên đình - một điều hoàn toàn có thể hiểu được - thì làm náo loạn
âm phủ
. Ông ta kết luận, nhà thờ đặt nặng vấn đề số lượng hơn là chất
lượng linh hồn các con chiên, qua đó có thể thấy tư tưởng của họ thấp kém
đến độ nào.
Nhà thờ có những tư tưởng thấp kém? Xin ông Settembrini hãy nhớ đến
sự nghiệt ngã của chế độ phong kiến quý tộc với luật thừa kế ô nhục: Tội lỗi
nặng nề được truyền - một cách dân chủ - từ đời cha sang đời con và bắt thế
hệ sau vô tội phải gánh chịu; ví dụ như con ngoài giá thú cả đời phải mang
dấu ô nhục và không có mảy may quyền lợi gì. Nhưng ông người Ý yêu cầu
ông kia im lặng - vì thứ nhất, tâm hồn nhân đạo của ông ta cảm thấy bị xúc
phạm ghê gớm, sau nữa, ông ta đã chán ngấy trò ngụy biện lắt léo của người
đối thoại và nhận ra ngay trong thủ đoạn biện hộ cho tôn giáo quan điểm
sùng bái hư vô tệ hại của ông kia, cái chủ nghĩa hư vô rất muốn được gọi là
tinh thần và tô vẽ cho nguyên tắc khắc kỷ tôn giáo thành một cái gì hợp thức
và thần thánh lắm, chỉ vì nó không được ai ưa chuộng.
Tới đây Naphta xin mọi người thứ lỗi vì không nhịn được cười. Người ta
nói về chủ nghĩa hư vô của nhà thờ! Về chủ nghĩa hư vô của hệ thống cai trị
hiện thực bậc nhất trong lịch sử thế giới! Vậy ra ông Settembrini chưa bao
giờ được nếm mùi mai mỉa mà người đời dùng để thú nhận sự yếu đuối của
mình đối với xác thịt, đối với cuộc đời, được khôn khéo che đậy bằng sự
