chết lâu rồi mới đúng. Thời nay mà còn có cái tên mang đậm dấu ấn thời
trung cổ như vậy.”
“Quý ông thân mến”, Settembrini đáp lại, “ở đây đúng là có một chút ‘dấu
ấn thời trung cổ’, như cách nói ưa thích của ông. Bản thân tôi tin rằng
Rhadamanth của chúng ta vì lý do thẩm mỹ nghệ thuật, và duy nhất chỉ vì lý
do này, mà dựng tiêu bản hóa thạch kia lên làm y tá trưởng trông coi địa
ngục A tỳ của ông ta. Bởi vì ông ta có máu nghệ sĩ - ông không biết điều đó
ư? Ông ta vẽ tranh sơn dầu. Ơ kìa, vẽ đâu phải là một cái tội, ai cũng có
quyền tự do muốn vẽ gì thì vẽ chứ… Bà Adriatica sẵn lòng kể cho bất kỳ ai
muốn nghe, và cả những người không muốn nghe, rằng giữa thế kỷ mười ba
đã có một phụ nữ thuộc dòng họ Mylendonk làm tu viện trưởng một nhà thờ
ở Bonn bên sông Rhine. Bản thân bà ta chắc cũng mở mắt chào đời sau đấy
không bao lâu…”
“Ha ha ha! Ông tài châm biếm quá, ông Settembrini.”
“Châm biếm ư? Ý ông muốn nói: ác khẩu. Phải, tôi là người ác khẩu”,
Settembrini đáp. “Nỗi thống khổ của tôi nằm ở chỗ, tôi bị kết án phải lãng
phí nọc độc của mình cho những đối tượng thảm hại. Tôi hy vọng ông
không ác cảm với miệng lưỡi mỉa mai chứ, ông kỹ sư? Trong con mắt tôi
mai mỉa là vũ khí sắc bén nhất của trí tuệ chống lại các thế lực đen tối và
xấu xa. Mỉa mai, thưa quý ông, là linh hồn của phê bình, và phê bình chính
là khởi đầu cho tiến bộ và khai sáng.” Rồi ngay lập tức ông ta chuyển sang
nói về Petrarca
, người được ông ta gọi là “cha đẻ của thời đại mới”.
“Đã tới giờ về nằm nghỉ”, Joachim lên tiếng nhắc.
Ông văn sĩ khi nói luôn luôn kèm theo những cử chỉ hùng hồn. Giờ đây
ông ta dứt mạch chuyện bằng một cái khoát tay hướng về phía Joachim, và
bảo:
“Thiếu úy của chúng ta nóng lòng về làm nhiệm vụ. Vậy ta đi thôi. Tôi
cũng đi cùng đường với các ông - ‘nào sang phải, tìm đến Diêm vương,
nhắm hướng bức tường khổng lồ mà tiến’
. Ôi, Virgil, Virgil! Thưa quý vị,
thi sĩ này cho tới nay vẫn giữ địa vị tột đỉnh trong nghệ thuật thơ ca. Tôi là
người tin tưởng vào sự tiến bộ, lẽ dĩ nhiên. Nhưng Virgil có tài sử dụng tính
từ mà không một nhà thơ hiện đại nào theo kịp…” Và ông ta bắt đầu tràng
