chia tay trong hòa giải, thì thậm chí có thể bảo rằng đó là một biện pháp rất
hay, hữu ích và thuận tiện trong một số trường hợp nhất định. Nhưng ông ta
đã làm gì cơ chứ? Không phải tôi muốn bênh vực ông ta, tôi chỉ tự hỏi
không biết ông ta đã làm gì xúc phạm đến ông. Ừ thì ông ta làm đảo lộn tôn
ti trật tự. Ông ta cướp đoạt giá trị danh nghĩa học vấn của ông, tự ông ta nói
thế. Ông cảm thấy bị xúc phạm - cứ cho là ông đúng...”
“Cứ cho là?” Ông Settembrini nhắc lại và ngước nhìn chàng.
“Ông đúng, ông có lý! Ông ta đã xúc phạm ông. Nhưng mà ông ta không
sỉ nhục ông! Hai cái ấy có sự khác biệt, xin ông thứ lỗi! Đó là những vấn đề
trừu tượng, thuộc lĩnh vực tư tưởng. Với những chuyện ấy người ta có thể
xúc phạm nhau, nhưng mà không thể sỉ nhục nhau. Đấy là một nguyên tắc,
bất kỳ tòa án danh dự nào cũng sẽ xử như thế, tôi có thể nhân danh Chúa
bảo đảm với ông điều đó. Vậy nên khi ông trả lời ông ta bằng ‘đểu cáng’ và
‘trừng trị’ thì đó cũng không phải là sỉ nhục, vì ông nói thế theo cái nghĩa
tinh thần, toàn bộ chuyện này thuộc về lĩnh vực tinh thần và chẳng liên quan
gì đến cá nhân, mà chỉ đụng chạm đến cá nhân thì mới có chuyện sỉ nhục.
Tinh thần không bao giờ mang tính cá nhân, tôi xin bổ sung và giải nghĩa
cho cái nguyên tắc nói trên...”
“Ông nhầm rồi, ông bạn”, ông Settembrini đáp, mắt nhắm nghiền. “Trước
hết ông nhầm ở chỗ cho rằng tinh thần không thể có tính chất cá nhân. Ông
không nên nghĩ thế”, ông ta mỉm một nụ cười tinh tế lạ lùng và đầy đau khổ.
“Nhưng ông phạm sai lầm lớn nhất khi đánh giá về tinh thần nói chung, khi
cho rằng nó quá yếu mềm để có được những xung đột và cảm xúc ở mức độ
mạnh mẽ như trong đời thực, có những mâu thuẫn chỉ có thể giải quyết bằng
vũ khí. All´ incontro
! Tinh thần là cái trừu tượng, cái tinh hoa, cái lý
tưởng nhưng đồng thời cũng là cái tuyệt đối, và như thế bản thân nó đã là sự
nghiêm khắc, nó giấu trong mình khả năng căm thù một cách sâu sắc và cực
đoan, khả năng đối đầu vô điều kiện và không hòa giải, cứng rắn hơn trong
đời sống xã hội rất nhiều. Ông lấy làm lạ khi nghe nói nó thậm chí còn tuyệt
đối và không khoan nhượng hơn cả tình thế một mất một còn của một cuộc
quyết đấu, một tình huống cực đoan, một cuộc đấu về thể lực? Một cuộc
thách đấu, ông bạn thân mến, không phải là một ‘biện pháp’ như những giải
