hãm. Ông tin có một thiên tài và sự vĩ đại ngự trị trong dân tộc Đức cần
phải được làm cho phấn chấn lại bằng một nền giáo dục mới mà mọi
người Đức phải có. Ông tin vào một ‘sứ mạng’ đặc biệt của dân tộc ông.
Khai sáng, như một qui luật, là điều kiện tinh thần không thể thiếu cho
một cuộc cách mạng công nghiệp. Nhìn vào các nước Âu châu thế kỷ 18
và 19 thì sẽ thấy, ở đâu khai sáng không xuyên thấm vào, hay bị ngăn
chặn, chống cự, thì ở đó các nền kinh tế đều bị thất bại. (Joel Mokyr) Ở
vùng châu Á xa xôi, Nhật Bản là quốc gia nhanh chóng mở cửa cho khai
sáng phương Tây vào, trong khi Trung Hoa khăng khăng chống cự, nên
đã đưa đến hai kết quả có tính định mệnh hoàn toàn trái ngược nhau. Đế
chế Trung Hoa đã phải trả giá rất đắt, trong khi Nhật Bản vụt lên như một
vì sao sáng.
Nhưng đằng sau sự thành công của nước Đức, cũng như của một nước
Nhật, lòng ái quốc cao độ đóng vai trò then chốt. Lòng ái quốc như động
cơ, linh hồn của cả quá trình tiến lên của một dân tộc, thúc đẩy dân tộc đó
phải tìm đủ mọi cách để vươn lên, vượt qua bằng được mọi khó khăn.
Không có lòng yêu nước nồng nàn, thì tất cả những thể chế, định chế, lâu
đài cơ chế đặt ra là đều vô nghĩa như cái bánh vẽ. Họ yêu nước vì lòng tự
trọng không muốn cam chịu thua kém ai. Họ yêu nước bằng những hành
động sáng tạo trong mỗi lĩnh vực của mình. Không có lòng yêu nước
nồng nàn, và lao động sáng tạo, không thể có phồn vinh và sức mạnh bảo
vệ tổ quốc.
Nhưng cũng không phải chỉ yêu nước, cần cù, tiết kiệm là đủ, như sự
so sánh giữa Đức và Nhật nói trên cho thấy. Dân tộc Đức quả tài năng rất
đặc biệt. Từ một đất nước của văn hóa, nghệ thuật (Goethe, Schiller,
Beethoven), của triết học (Kant, Schelling, Fichte) cho đến đất nước của
hàng loạt các nhà khoa học, công nghệ xuất sắc và tiên phong trong mọi
lĩnh vực như Liebig, Wöhler, Helmholtz, Clausius, Riemann, Hertz,
Röntgen, Virchow, Koch, Mendel, Benz, Daimler; đất nước của các ‘đế
chế’ công nghiệp như Siemens, Krupp, Thyssen, Benz, Daimler, Bayer,
Zeiss, mà nếu không có thì đế chế Đức cũng vô nghĩa. Tiếp theo thời dại
anh hùng của thi ca, nghệ thuật là thời đại anh hùng của khoa học, công
nghệ và giáo dục.
