như là tất cả mọi người. 94% trẻ em tiếp tục học trung học cho đến tú tài: tỉ lệ cao nhất
thế giới. Trong các cuộc trắc nghiệm về môn toán đối với học sinh trung học trên toàn
thế giới năm 1983, học sinh Nhật đạt điểm cao nhất, cao gấp hai lần điểm của học sinh
Mỹ.
[10]
Trắc nghiệm thông minh, phần lớn thiếu niên phương Tây đạt điểm 100;
thiếu niên Nhật: 117. Học sinh Nhật làm việc nhiều hơn học sinh châu Âu hoặc Mỹ.
Thời gian nghỉ học ngắn hơn. Ở Pháp, chỉ tính riêng nghỉ hè đã là ba tháng. Ở Nhật,
nghỉ hè chỉ hơn một tháng. Sáng thứ bảy vẫn học. Ở nhiều nước phương Tây, từ lâu đã
nghỉ học sáng thứ bảy.
Hết chương trình trung học, học sinh Nhật tiếp tục học thêm bình quân hơn một
năm nữa so với học sinh Mỹ. Chưa kể các juku (lớp học buổi tối và cuối tuần) và bài
làm ở nhà. Một cuộc điều tra mới đây cho thấy, buổi tối, các học sinh Nhật bỏ ra trung
bình hai giờ rưỡi để làm bài. Học sinh Mỹ thì 30 phút. Dù lợi hay không cho trẻ em,
thì ở Nhật sự cạnh tranh đã bắt đầu ngay từ trong nôi, hoặc gần như vậy. Để hy vọng
có thể một ngày nào đó vào học một trong các trường đại học có tiếng nhất, các em
chuẩn bị ngay từ tiểu học. Với sự thúc đẩy của các bà mẹ, các em tận lực chúi vào học.
Theo báo chí Nhật, các bậc cha mẹ thường đưa các em vào cơn báo táp cạnh tranh
ngay từ ở mẫu giáo. Tiếp đó, khối lượng thông tin mà các em được nhồi nhét vượt xa
so với trẻ em phương Tây. Từ đó, sự khác biệt về trình độ ngày càng gia tăng. Các
cuộc thi tuyển vào các trường đại học uy tín nhất có thể so với thi tuyển vào ENA
[11]
. Sự tuyển lựa quả là khắc nghiệt.Chỉ những người may mắn vào được các đại học lớn
(Tokyo, Kyoto, Keio, Waseda) sau đó mới được tuyển vào ngạch hành chánh cao cấp
và các tập đoàn công nghiệp lớn. Nhưng giáo trình trung và đại học Nhật chắc chắn
không phải là không có khuyết điểm. Còn xa mới được như vậy, như chúng ta sẽ thấy
sau này.
Trong một lĩnh vực rất gần với giáo dục là tiêu thụ sách, báo, tạp chí, người Nhật
cũng đứng đầu thế giới. Hơn 4 tỷ rưỡi bản tạp chí định kỳ được xuất bản hàng năm ở
Nhật. Người Nhật đọc (sách, tạp chí, truyện tranh hoặc báo) ở mọi nơi, mọi lúc. Người
ta thường đọc lúc đứng trong tàu điện ngầm, trên xe buýt, trong các cửa hàng. Đến
mức mà “đọc đứng” đã đi vào ngôn ngữ thường ngày: tachiyomi. Còn về báo hàng
ngày, nó cũng tương đương với sự khổng lồ Nhật Bản. 124 tờ nhật báo phát hành 70
triệu bản mỗi ngày, đó là một kỷ lục không ai bì được trên thế giới. Các nhật báo chính
của Nhật cũng là những tờ báo lớn nhất hành tinh: tờ Yomiuri Shimbun đứng đầu phát
hành mỗi ngày hai ấn bản, tổng cộng 14 triệu bản (9,7 triệu bản buổi sáng và 4,8 triệu
bản buổi chiều). Kế đến là Asahi Shimbun với 8 triệu bản buổi sáng và 5 triệu bản
buổi chiều, nhưng về uy tín thì xếp số một. Tờ nhật báo kinh tế Nihon Keizai
Shimbun, với bốn triệu bản, cao hơn cả tờ Financial Times và Wall Journal cộng lại.
Nhật báo thông tin tổng quát Mainichi Shimbun phát hành tới 6 triệu bản. Còn tờ
Sankei Shimbun của phái hữu chống cộng thì phát hành 3 triệu bản. Đứng bên cạnh, tờ
Le Monde (của Pháp) với chưa đầy 500.000 bản chỉ là một anh lùn.
Người Nhật có phải là những người thông minh nhất thế giới không ? Hẳn nhiên,
thông minh là một khái niệm tương đối, đặc biệt khó đánh giá. Định lượng mà nói, các
tính toán rất bấp bênh. Các tiêu chuẩn đánh giá thay đổi tùy theo các nền văn minh và
văn hóa. Tuy nhiên, để chọn một thước đo phổ biến nhằm xác định hệ số thông minh
(QI), nhiều nhà tâm lý học chọn trắc nghiệm Weschler. Theo một cuộc điều tra trên 20
nước công nghiệp, Nhật Bản xếp hàng đầu với điểm số trung bình 111 so với Mỹ chỉ
đúng 100. Trong một thế hệ, khoảng cách giữa hai nước đã tăng thêm 7 điểm. Ở châu
