phần đáng kể sách giáo khoa. Thú vị là các văn bản được tóm tắt trực tiếp từ
nguyên tác lại hay hơn, phong phú và đa dạng hơn các trích dẫn dài lê thê và
các kiến giải giả tân của các giáo viên luôn cố gắng bổ sung một cái gì đó của
mình nhưng thông thường không thành công. Người ta làm như thế trong tất
cả các trường đại học hàng tỉnh - dù ở Tbilixi hay ở Alma- Ata. Khoa học
nghiêm túc ít nhiều được tạo ra ở Matxcơva, một phần ở Lêningrat, rất hiếm -
ở Kiev. Nhưng ngay cả các sinh viên khóa trên kiểu như tôi đều hiểu rằng sự
định kiến và phiến diện về lý luận không cho phép các khoa học xã hội, đặc
biệt là luật, phát triển bình thường. Cứ mỗi khi phê bình quan điểm tư sản nào
đó được trích dẫn dẫu có sai sót, thì tài liệu bị phê bình ngay cả dưới dạng như
vậy trông vẫn lô gich, hợp lý và có căn cứ hơn bản thân sự phê bình. Sau một
phút, luận điểm phê bình sẽ bốc hơi mất, còn lý luận tư sản thì mọc rễ ở trong
đầu. Những suy nghĩ này của mình về các sách giáo khoa từ thủ đô và của
chúng tôi và là đại diện cho trường phái luật học quốc gia, thường được tôi
chia xẻ với các bạn cùng khóa, đôi lúc cũng không thiếu sự khoe khoang để
khẳng định các kiến thức và công trình tự mình hoàn thành.
Tất nhiên các bạn tôi hiểu rằng, các luận điểm của tôi phần nhiều là noi
theo, hay chính xác hơn là được kiểm lại với kiến thức của bố tôi, người nổi
tiếng là uy tín được công nhận trong toàn nước cộng hòa về lĩnh vực xã hội
học. Trong tạp chí của ông thường đăng những bài nghiên cứu nghiêm túc và
sâu sắc. Tất nhiên nhiều sinh viên biết việc đó nhưng vẫn thích phần tự làm dù
nhỏ bé của tôi trong việc giải nghĩa bằng cách đơn giản lặp lại những lời của
bố. Cũng hay là ở nhà tôi phê bình hệ tư tưởng chính thức, kháng cự bố,
nhưng đồng thời cũng hiểu lẽ phải của ông và khi ở trong phạm vi bạn bè thì
lại dẫn ra các luận cứ của ông và trở nên cẩn trọng hơn nhiều trong các phát
biểu.
Tôi là một trong những sinh viên giỏi nhất theo bình diện hàn lâm, và nếu
không khiêm tốn thái quá, thì chính là sinh viên giỏi nhất. Học hành siêng
năng, những không phải lúc nào cũng giữ mồm. Trong các cuộc tranh luận
thường nóng nảy, hay nói thừa. Thường hay bức xúc khi phê phán đường lối
dân tộc của Lênin, đặc biệt về việc ông cùng với đồng đội của mình đã thất bại
về ngoại giao với Thổ Nhĩ Kỳ, nhượng mất những đất đai nguyên thủy của
Armenia đã hơn 150 năm nằm trong thành phần của Đế quốc Nga, còn
