ngày qua đi, những cơn đau bụng và đau đầu. Ông bắt cuộc sống của mình
đông đặc lại trong chiếc vòng xích cổ của những đêm mất ngủ và trong
những đợt lóe sáng khó giải thích của hoài niệm về nàng. Cha của ông đã
từng dạy ông điều đó, trong cái ngày đáng nguyền rủa mà các nhà Cách
mạng đã ném ông ấy xuống nước: phải biết bám vào một cái gì đó, chẳng
có cách nào khác để thoát khỏi vực thẳm. Ông đang sống giữa những cơn
hiểm nghèo, thêm lý do nữa để trụ vững, và trụ vững hơn nữa. Đằng sau
ông, những mưu kế không thành văn của triều đình và những đớn đau cho
cuộc hành trình: những cú trượt ngã, những lần hôn mê, và cả ngàn lẻ một
lần rắp rem đầu độc, vẻ đẹp choáng váng của đất nước độc ác và mê ly này.
Trước mặt ông, là vực thẳm không đáy của điều không tưởng và của những
giấc mơ. Chỉ một bước sảy chân nhỏ thôi và thế là chắc chắn có sự lệch
dòng.
Khi thực tế trở nên nhớp nhúa và ngột ngạt nhường ấy, thì con người
thông minh phải buộc mình coi thường nó và phải tỏ thái độ. Vậy là ông ẩn
mình vào trong ánh mắt xoa dịu của Dalanda, trong mùi hương quả dại và
khăng khăng chối từ những đòi hỏi từ bên ngoài. Ông đẩy đĩa ăn của Mâ-
Yacine đưa vào cho ông và, để sống qua ngày, ông chỉ gặm những thanh sô-
cô-la cuối cùng và uống trà nhạt, bởi ông chỉ còn một mẩu đường duy nhất.
Ông lại nghĩ đến tự tử và đến tình yêu say đắm rồi tự nhủ rằng sau khi đã
chịu đựng tất cả những gì ông đã chịu đựng, thì ông còn đủ sức chịu đựng
nữa, những cơn đói cồn cào, những bệnh tật, những đau khổ của tình yêu
và những vụ đe dọa lấy mạng.
Kết quả gì thì cũng chẳng quan trọng: chỉ có sự cố gắng mới đem lại ý
nghĩa của sự tồn tại mà thôi! Không bao giờ được chĩa mắt mình vào
khoảng cách, mà chỉ xuống bước chân ta đi. Bước này đã thắng, thì ngay
lập tức phải nghĩ đến bước tiếp theo. Và giọng nói khảng khái bất biến của
cha ông làm cuộc sống mới lên tám tuổi mong manh của ông rung lên: Từ
xửa từ xưa ở Hy Lạp, có một ông tên là Sisyphe… vân vân. Mỗi người hiện
diện ở đây, trên mặt đất là để làm điều mình phải làm. Phận sự của mỗi
