tôn trọng những thể thức, nhưng đã thấy Gambetta đang ngồi đợi với một
ly rượu, một tờ Le Figaro trên tay.
Với phong cách bốc đồng và thẳng thắn, người này đề cập chủ đề ngay
lập tức:
– Sáng nay tôi đã gặp Cloué. Nói thẳng với ông, với những ý tưởng mới
mẻ của chính ông, ông đã không thuyết phục được ông ấy cho lắm. Tôi hy
vọng, với tôi, ông sẽ có cơ may nhiều hơn.
– Tôi chờ đợi nơi ngài hai điều, và đây tôi nói với ngài trong tư cách với
một người bạn cũng như với chủ tịch Viện: nhanh chóng thành lập một Bộ
Thuộc địa thực sự và ngay lập tức gửi một phái đoàn chính thức đến gặp
Almâmi của Timbo.
– Không thể được, bạn thân mến ơi! Chúng ta đã sống trong một cơn
khủng hoảng ngân sách chưa từng có. Còn việc gửi một phái đoàn đến
Fouta-Djalon thì…!
– Đó là điều cần thiết, Gambetta ạ!
– Trong tâm tưởng ông, mọi chuyện thật đơn giản, nhỉ! Đúng là nếu tôi
tin lời Cloué trong chuyện này, thì ông có trí tưởng tượng hết sức dồi dào.
Nào, hãy kể cho tôi nghe chuyện sự đóng băng đi xem nào! - Ông ta giễu
cợt.
– Chuyện đó cũng khiến ngài cười à, ấy thế mà nó lại chẳng có điều gì
kỳ cục cả. Tư tưởng, thưa ngài chủ tịch, chỉ tiến triển nếu nó được ghi nhận
trong sự vận động. Vâng, vụ trụ không phải là thể tĩnh, và nó liên tục trong
trạng thái động: trái đất, khí hậu, các chủng tộc! Chẳng có gì bị đóng đông
cả!
– Ngay cả những chủng tộc cơ à!
– Nhất là các chủng tộc, thưa ngài chủ tịch! Nhân loại, trong chủng tộc
da trắng, thì sự tiến triển không phải là đã kết thúc! Hãy hiểu rằng chúng ta
không phải là toàn nhân loại, chúng ta chỉ là một cành nhánh thôi.
– Nếu tôi hiểu rõ ý ông, thì lũ khỉ châu Phi sẽ tiếp tục những tác phẩm
của Platon và của Descartes, của Voltaire và Gay-Lussac nhỉ! Đúng thế
