Ở Siguiri, sau khi đã tiêm và đưa cha cậu lên giường, bác sĩ Durand, thầy
thuốc của trạm Pháp, gọi Georges ra một chỗ và buồn bã thì thầm với cậu:
– Cha cậu khó mà trụ nổi quá ba chặng đường. Dẫu sao, tôi khuyên cậu
cũng nên tiếp tục lộ trình, điều đó sẽ đưa ông ấy tiến gần lại con đường xe
lửa và trạm đóng quân của chúng tôi ở Kayes. Trừ phi nếu cậu muốn án
táng ông ấy ở đây.
Georges cám ơn ông ta mà giọng nói không hề run rẩy. Cậu cảm thấy
như có chút gì đó hoan hỉ trong giọng nói của bác sĩ, nhưng cậu cũng công
nhận rằng, chung quy lại, ông ta có mọi lý do để nói những điều ấy và rằng
tốt hơn là nên xích lại gần sự văn minh trước khi chuyện tệ hại nhất xảy
đến: trong tiềm thức cậu, điều hết sức tự nhiên là ngôi mộ cha mình phải
nằm ở Marseille chứ không phải ở bất kỳ nơi nào khác, bên cạnh mộ của
mẹ.
Một tuần sau, mạch của bệnh nhân vẫn rất báo động nhưng nhiệt độ đã
giảm, và ông đỡ lập cập hơn. Tuy vậy, tin chắc ông sẽ chết trước khi đến
trạm sắp tới của người Pháp, Georges cho nhân đôi chặng đường đi, giả
điếc trước cơn buồn ngủ và cái đói, trước đàn muỗi, đinh nhọt và những lời
ta thán của phu khuân vác. Cậu đã dồn tất cả sinh lực, mọi lý do tồn tại của
mình vào một ý tưởng đơn giản và không thể này: xích lại gần Kayes càng
nhanh càng tốt, đến được tuyến đường xe lửa trước khi điều không thể sửa
chữa xảy đến. Cậu hát những ca khúc chiến binh và tự đọc to những đoạn
trong cuốn Vô Cùng để tạo thêm can đảm cho mình.
Nhưng phải có trí tuệ bằng đồng để không khỏi gục ngã trước hằng hà sa
số những ngôi mộ, nổi lên trên đó là một cây thập tự và một lá cờ Pháp.
Chiến tranh đã càn quét góc nhỏ này của quả địa cầu. Bị kìm kẹp giữa
những đoàn quân của Gallieni và đám chiến binh não luyện của Samory,
đất nước Mandingue này, với những ngôi làng bị đốt cháy và các đoàn
người đói lả của nó, vẫn còn chưa hết bị chảy máu. Thi thoảng, cậu ngẫu
hứng dừng lại trước một ngôi mộ, phủ lên đó một lớp cành cây và hoa rồi
hát vang La Marseillaise trong lúc lia mắt về phía cơ thể cha mình đang
ngất đi trên kiệu. Những thuộc địa là thế đấy, luôn có một kẻ thù ở nơi nào
