cũng gia tăng. Năm 1860, 57.000 tấn gạo đã được xuất sang Campuchia;
đến năm 1929 con số này đã tăng lên 1.223.000 tấn. Như trông đợi, lợi
nhuận của người Pháp tăng vọt, giới thượng lưu người Việt và người Hoa
sống sung túc, nhưng đại bộ phận nông dân tiếp tục sống trong khổ cực. Có
lẽ ví dụ ô nhục nhất về bóc lột và cuộc sống cơ cực của người nông dân là
đồn điền cao su của Pháp. Vì những nhà tư bản châu Âu kiếm lời dễ dàng
thông qua đầu tư vào sản xuất cao su ở thuộc địa, nên thứ mủ rỉ ra từ cây
cao su trở nên nổi tiếng với tên gọi "vàng trắng". Để đảm bảo rằng dòng lợi
nhuận tiếp tục chảy, chính quyền thực dân đã kết hợp với giới chủ đồn điền
ngăn chặn, và khi cần thì đàn áp hoặc dàn xếp những yêu sách của người
lao động.
Trong những năm 1930, chính quyền Pháp đã có một số cải thiện điều kiện
của người lao động như xây dựng bệnh viện và trường học, nhưng muốn tới
đó người ta phải trả giá cao. Dưới áp lực không ngừng tăng tối đa lợi nhuận
và giảm tối thiểu chi phí, các chủ đồn diễn thường không bằng lòng với sự
can thiệp của nhà nước vào cái mà họ cho là những lĩnh vực riêng. "Trong
những hoàn cảnh đó", Martin Murray viết: các nhà quản lý châu Âu coi
những điều chỉnh và những chính sách có tính cải lương của nhà nước là
phiền phức, và những bất bình của công nhân là hệ quả của sự lười biếng
và bội ơn có tính "bẩm sinh". Nếu các nhà tư bản Châu Âu gọi mủ cao su là
"vàng trắng" thì công nhân đồn điền lại tìm một cái tên khác để mô tả nó:
"máu trắng".
Trần Tử Bình, một trong những người cung cấp thông tin tốt nhất của
chúng tôi về vấn đề thuộc địa, hẳn cũng đồng ý với mô tả đó. Sau khi bị
đuổi khỏi một trường dòng ở miền Bắc Việt Nam, Trần Tử Bình lên một
tàu Pháp vào Nam. Tại đây ông đăng ký đi làm phu đồn điền cho dù với
khả năng nói và viết tiếng Pháp lưu loát của mình, ông hoàn toàn có thể tìm
