Một điều mà Phạm Xuân Ẩn rút ra được qua quá trình quan sát đất
nước thống nhất của ông, đó là sự gắn chặt của các nhà lãnh đạo Việt Nam
với mô hình Liên Xô tất yếu sẽ thất bại. “Mọi thứ đều bị thiêu huỷ sau khi
Sài Gòn thất thủ - sách y khoa, tài liệu chính phủ - và bây giờ thì họ đang
hối hận - nhưng đã quá muộn rồi - mọi thứ [bây giờ] đều có xuất xứ từ Nga
- thật là ngây thơ”, Ẩn nói với Sheehan. “Tôi rất buồn phiền về những việc
họ đã làm; nhưng tôi không thể ngăn nó lại được - có lẽ tôi đã sống gần với
bên phe này quá lâu nên biết rõ giá trị; họ đã bị tuyên truyền quá nặng,
giống như con ngựa bị che mắt vậy; nhưng nếu anh nói với họ điều đó thì sẽ
bị quy chụp là phản động và đấy là một trọng tội, ngay cả hiện nay cũng
thế. Tôi sinh ra ở Việt Nam, tôi là người Việt, nhưng cái nền văn minh mà
tôi hấp thụ được lại đến từ người Mỹ. Đấy là rắc rối của riêng tôi”. (20)
Với việc Ẩn không còn được phép liên lạc với các cựu đồng nghiệp,
những lời đồn điên rồ về vị trí của ông trong chế độ mới bắt đầu lan truyền
giữa những người này. David DeVoss, cựu trưởng văn phòng Đông Nam Á
của Time và là người từng đi cùng bà Thu Nhàn cùng bốn đứa con trong
chuyến bay từ Los Angeles, đã tới Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 1981.
Sau đó ông viết cho đồng nghiệp Karsten Prager, “Thuốc lá có lẽ là thứ duy
nhất mà Việt Nam còn sản xuất được. Ăn mày có mặt khắp nơi, bây giờ là
người Khmer. Sự bất tài của các cán bộ Việt Cộng đang bộc lộ rõ. Những
người đã tham gia cách mạng từ lúc 12 tuổi hiện đang nắm quyền điều hành
các chương trình quản lý đất đai, phúc lợi xã hội. Mọi thứ đều không hoạt
động. Nơi ngày xưa là văn phòng Time tại Continental giờ đang bị một gã
Cuba bẩn thỉu chiếm cứ, hằng đêm gã nhảy nhót dọc đường Tự Do với
chiếc áo thun in hình một con ó què. Bên dưới hình có đòng chú thích, 'Con
ó này không thể bay được'… Thật đáng tiếc khi phải nói rằng Phạm Xuân
Ẩn đang là một cán bộ cấp cao của Bộ Nội vụ [chi tiết này không đúng].
Dường như ông ta là một Trung tá Việt Cộng trong suốt thời gian làm việc
cho tờ tuần báo. Tôi tìm cách gặp ông ta trong thời gian năm ngày ở Sài
Gòn nhưng ông ta từ chối. Không (nhấn mạnh) được phép gặp bất cứ người
quen nào từ trước giải phóng”.(21)
