Mỹ, cho biết rằng tôi vừa trải qua ba tiếng đồng hồ nói chuyện với Thiếu
tướng Phạm Xuân Ẩn của Quân đội Nhân dân Việt Nam, chủ nhân của bốn
Huân chương Quân công và sáu Huân chương Chiến sĩ vẻ vang cùng với
danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Tôi tò mò muốn biết liệu Lê Khanh có còn cảm giác thù hận đối với
con người không chỉ là kẻ thù của ông ta, mà bằng cách sống một cuộc đời
giá dối đã dường như phản bội lại rất nhiều người Việt ở miền Nam. Khanh
bảo rằng ông không biết ông Ẩn hồi chiến tranh, ông Khanh cũng từng
không biết điều gì sẽ đến khi một vài năm về trước, có người bạn của hai
người mời đi uống cà phê với ông Ẩn. Thế rồi Khanh đã nhận ra rằng ông
Ẩn là con người khiêm nhường và thâm trầm, một người không bao giờ bộc
lộ cái mà ông ta gọi là “sự kiêu ngạo của kẻ thắng trận”. Khanh đã sử dụng
những từ “thân thiện và cởi mở” và muốn tôi biết rằng ông Ẩn sống “một
cuộc đời giản dị”.
Cả hai người đàn ông này đều chịu đựng mất mát trong cuộc chiến.
Khanh mất nước vào ngày 30 tháng 4 năm 1975; Ẩn mất người em trai của
mình, Phạm Xuân Hòa, trong vụ rơi trực thăng vào năm 1964. Hòa là kỹ sư
máy trong không lực miền Nam. Ẩn cũng đã đánh mất giấc mơ về một đất
nước Việt Nam thống nhất theo cái cách mà ông mong muốn. Trớ trêu thay,
chính Khanh lại là người có thể tự do đi lại khá thường xuyên giữa nhà
mình ở Lubbock, Texas, và Thành phố Hồ Chí Minh trong các cuộc viếng
thăm bà con họ hàng. Tướng Phạm Xuân Ẩn, Anh hùng của cuộc Cách
mạng, lại chưa bao giờ được phép rời khỏi Việt Nam để thăm rất nhiều bạn
bè và người thân tại Mỹ. Cả hai người đều hiểu rõ những mất mát của nhau;
và tình bạn giữa họ là minh chứng cho sự hòa giải giữa những người Việt ở
hai bờ chiến tuyến.
Khi tôi gọi Ẩn vào buổi sáng hôm sau, ông lập tức đề nghị gặp nhau
tại Givral. Thời chiến, tiệm cà phê Givral, nằm đối diện với khách sạn
Continental và cách không xa tòa nhà Quốc hội, là nơi tụ họp của giới ký
giả, thông tín viên, cảnh sát, và quan chức chính phủ - đây là nơi tin đồn
phát khởi, được kiểm nghiệm để rồi lan truyền, và là nơi mọi người đến để
săn tìm câu chuyện nóng nhất trong ngày. Cỗ máy tin đồn này được gọi là
